چشم انجام میدهد. این یک کار مشترک است.

پس نظریه اول این است که طبیعی است ولی طبیعت فیزیکی، یعنی خاصیت جسم بما أنّه جسم است و قضیه در قلمرو فیزیک قرار میگیرد. ولی دومی از مختصات جاندارهاست و آنچه که از مختصات جاندارهاست هیچ در قلمرو فیزیک قرار نمیگیرد، مثل محبت مادری. محبت مادری را فیزیک نمیتواند توجیه کند، عشق را فیزیک نمیتواند توجیه کند که چیست. اینها چیزهایی است که در قلمرو جانداران است. البته هرچه که در قلمرو جانداران میآید رازش مهمتر میشود و لهذا اینجور قضایا را علم همین قدر میگوید وجود دارد و آن را با یک تعبیر مبهمی به نام «غریزه» بیان میکند. اما این غریزه چیست و چگونه است؟ میگوید محبت مادر یک امر غریزی است. آیا همین که کلمه غریزه باشد مشکل حل شده؟ ولی همین قدر میدانیم که این محبت مادری از مختصات جانداران است، آنهم نوع خاص جانداران که چنین رابطهای میان یکی و دیگری باشد.

این است که اینها با همدیگر فرق میکنند.

- یعنی نظر اینها در مورد اجتماعی زندگی کردن انسان این است که اثرات طبیعی جسم انسان باعث این امر میشود؟

استاد: در مثالی که اینجا ذکر کرده بود چنین چیزی است. حالا ما صد درصد به گردن اینها نمیگذاریم. ظاهر حرفش این است که چنین چیز خیلی ساده طبیعی هست. البته اینها میخواهند امور حیاتی را هم با زبان فیزیک توجیه کنند ولی نمیتوانند. اما چون خودشان در اینجا تصریح میکنند، ما میگوییم خودشان چنین چیزی را میگویند و واقعاً هم چنین چیزی را میگویند.

- در کتاب مارکسیسم و بیولوژی، نویسنده میگوید: این فعالیت موریانهها فقط از لحاظ اندازه ظاهراً عجیب به نظر میرسند ولی اگر به دیده دقت بنگرید این نوع عمل یعنی عمل ساختمانی اجتماعات (کندو، لانه مورچه، کولونیهای موریانه) با اعمال حشرات منفرد و منزوی چندان تفاوتی ندارد و فعالیت اجتماعی این انواع به هیچ وجه از غرایز حشرات غیراجتماعی عجیبتر نیست و در حقیقت هردو از یک نوع میباشند و کلمه ملکه به هیچ وجه معنایی غیر از مادههای بارور ندارد. کلمات سرباز و کارگر نیز معنای واقعی نداشته و ممکن است هریک کار دیگری را انجام دهند.

استاد: این مسئله غرایز که در حیوانات بخصوص در حشرات میگویند، برای اینها یک معضله