حقيقت باقى نمى‌ماند بلكه لفظْ مجمل مى‌گردد. اين بعض مى‌گويد: در ما نحن فيه هم مسئله به همين نحو است، زيرا كسانى كه حقيقت شرعيه را انكار مى‌كنند، نمى‌توانند مجاز مشهور را انكار كنند. كثرت استعمال اين الفاظ در معانى جديد- به حدّى كه عنوان مجاز مشهور پيدا شود- جاى ترديد نيست. بنابراين اگر كسى حقيقت شرعيه را انكار كرد، ملزم نيست كه «صلِّ عند رؤية الهلال» را بر معناى حقيقى اوّل حمل كند، بلكه با توجّه به اينكه معناى جديد به‌عنوان مجاز مشهور مطرح است، و مجاز مشهور هم در رديف معناى حقيقى است، لفظْ داراى اجمال شده و بر هيچ‌يك از دو معنا- يعنى معناى حقيقى و معناى جديد- حمل نمى‌شود. [1]

نظريه سوّم (نظريه مرحوم نائينى)

محقّق نائينى رحمه الله وجود ثمره عملى بر بحث حقيقت شرعيه را به‌طور كلّى انكار كرده و فرموده است: در كتاب و سنّت، حتّى به يك مورد هم برخورد نكرده‌ايم كه اين الفاظْ استعمال شده باشند و ما در معناى آنها، مردّد شده باشيم. مرحوم نائينى سپس مى‌فرمايد: اين مطلب را به‌عنوان مقدّمه مى‌گوييم كه: مرحوم آخوند، در ذيل بحث حقيقت شرعيه فرمود: اگر كسى حقيقت شرعيه را انكار كند، حقيقت متشرّعه را نمى‌تواند انكار كند يعنى مسلمانان وقتى اين الفاظ را به كار مى‌بردند همين معانى جديد را- بدون قرينه- اراده مى‌كردند و غير مسلمانان نيز در اين امر از مسلمانان تبعيّت مى‌كردند. آيا وقتى مثلًا بيست سال از ظهور اسلام گذشت، باز هم مى‌توان گفت: به كار بردن لفظ صلاة در بين مسلمانان و اراده معناى جديد، نياز به قرينه دارد؟ ما الآن مشاهده‌

[1]- اين قول در كتاب محاضرات به عنوان «قيل» مطرح شده است. رجوع شود به محاضرات في أصول الفقه، ج 1، ص 125