نارسايى هر دو نتيجه

درباره نتيجه نخست، كافى است كه به درس دهم مراجعه كرده و مواردى را مورد نظر قرار دهيد كه در آن ها نه از تكامل، به معناى افزايش كمّى خبرى هست و نه افزايش كيفى تا چه رسد، كه همه تحولات، با افزايش هاى كيفى و پيدايش انواع جديد (همان طور كه داروين در مورد جانداران، نظر مى دهد) همراه باشد.

درباره نتيجه دوم كافى است كه ماركسيسم مى خواهد يك مسئله فلسفى را با تجربه و آزمايش ثابت كند در حالى كه مسئله فلسفى كه طبعاً بايد جهان شمول باشد با تجربه هاى محدود به زمان و مكان و موضوع محدود، قابل اثبات نيست، در مورد بحث ما، اين آزمايش نسبت به جهان پهناور، آن چنان ناچيز است كه پندار ما از اندازه گيرى آن زبون مى باشد، و هرگز چند آزمايش درباره انسان و حيوان و نبات نمى تواند، مدركى براى سير تكامل جهان باشد.

گذشته از اين، تكامل جهان، براى ماركسيسم مطرح نيست او به دنبال مستمسك و پشتوانه فلسفى، براى حركت تكاملى و جبرى تاريخ است، از اين جهت مى كوشد حركت تكامل را قبلا در طبيعت ثابت كند، آن گاه آن را در روى اصل «طبيعت مآبى» در انسان، در جامعه و تاريخ بسط دهد، و پيدايش فرضيه لامارك و داروين در اعصار قبل از ماركسيسم و پس از آن، او را در اين انديشه كمك كرده است در صورتى كه توانسفورميسم كه لاماركيسم و داروينيسم از آن دم مى زند، برفرض ثبوت، يك قانون بيولوژيكى است و هرگز نمى توان آن را به ديگر چهره هاى طبيعت از زمين و كيهان بسط داد، تا چه رسد، تكامل