خداوند بخشاينده هستى، ادامه نمى يافت) همين است.

توضيح اين كه: ماده طبيعت در جهان با صورت خاصى همراه است، هيزمى كه در اجاق قرار دارد، پنبه اى كه در خانه است، هر يك ماده اى دارند و صورتى اگر در جهان، ضد اين دو پديده وجود نداشت، ماده هر دو مورد در اسارت دائمى صورت هيزمى و پنبه اى قرار مى گرفت و هرگز ماده اين صورت ها را رها نكرده و صورت ديگرى براى خود نمى گرفت.

نقش تضاد اين است كه اين مانع را (صورت هيزمى و پنبه اى) از سر راه برمى دارد و سرانجام ماده در سايه عاملى، براى اخذ صورت ديگر، حركت مى كند. به تعبير فلاسفه مشاء، تا عاملى در كار نباشد كه صورت پيشين را زائل و منهدم و فاسد كند، صورت ديگر كائن نمى شود.[1]

بوعلى، استاد فلسفه مشاء كه دگرگونى جهان را براساس كون و فساد تفسير مى كند، مى گويد: زوال و فساد صورتى از راه تضاد امكان پذير است; يعنى عوامل خارجى و نابود كننده اى، آن قدر بر سر صورت پيشين، مى زنند و آن را فاسد و نابود مى كنند، تا راه براى آمدن صورت جديد باز باشد.