فاضل : مسأله آنچه را كه از معدن استفاده شده است چنانچه به حدّ نصاب نرسد در صورتى كه از مخارج ساليانه زياد بيايد خمس آن واجب است.

[مسأله 1801]

مسأله 1801 گچ و آهك و گِل سرشور و گِل سرخ، بنا بر احتياط واجب از معدن محسوب است و خمس دارد

. اين مسأله، در رسالۀ آيت اللّٰه بهجت نيست

گلپايگانى ، صافى : مسأله احتياط لازم در گِل سرشور و گچ و آهك و گِل سرخ اگر به حدّ نصاب برسد دادن خمس است پيش از خارج كردن مئونۀ سال و اگر كمتر از نصاب باشد حكم ساير منافع سال را دارد.

اراكى ، خوئى ، تبريزى : مسأله گچ و آهك و گِل سرشور و گِل سرخ از چيزهاى معدنى نيست و كسى كه اينها را بيرون مى‌آورد، در صورتى بايد خمس بدهد كه آنچه را بيرون آورده، به تنهايى يا با منافع ديگر كسبش از مخارج سال او زياد بيايد.

سيستانى : مسأله گچ و آهك بنا بر احتياط لازم حكم معدن بر آنها جارى است، پس اگر به حد نصاب برسند بايد خمس آنها را بدون اخراج مئونۀ سال بدهد.

نورى : مسأله در گچ و آهك و گل سرشور و گل سرخ احتياط واجب آن است كه مانند معادن در نظر گرفته شود و اگر قيمت هر يك از آنها به حد نصاب رسيد خمس آن را بدهد و اگر نرسد حكم منافع كسب را دارد.

مكارم : مسأله گچ و آهك و گِل سرخ و مانند آن اگر به آنها معدن گفته شود بايد خمس آن را بدهد، همچنين انواع سنگها.

[مسأله 1802]

مسأله 1802 كسى كه از معدن چيزى به دست مى‌آورد، بايد خمس آن را بدهد چه معدن روى زمين باشد، يا زير آن، در زمينى باشد كه ملك است (1) ، يا در جايى باشد كه مالك ندارد (2)

اين مسأله، در رسالۀ آيت اللّٰه بهجت نيست

(1) سيستانى : كه مِلك اوست. .

(2) مكارم : استخراج‌كننده آن مسلمان باشد يا غير مسلمان، بالغ باشد يا غير بالغ؛ در تمام اين صورتها بايد خمس آن پرداخته شود و در صورتى كه كودك باشد ولىّ او مى‌پردازد.

[مسأله 1803]

مسأله 1803 اگر نداند چيزى را كه از معدن بيرون آورده به 105 مثقال نقره يا 15 مثقال طلا (1) مى‌رسد يا نه، بنا بر احتياط واجب (2) بايد به وزن كردن يا از راه ديگر، قيمت آن را معلوم كند

. اين مسأله، در رسالۀ آيات عظام: بهجت و مكارم نيست

(1) اراكى ، گلپايگانى ، صافى : به 15 مثقال طلا. .

نورى : به 105 مثقال نقره سكه‌دار يا 15 مثقال طلاى سكه‌دار. .

(2) [عبارت «بنا بر احتياط واجب» در رساله آيات عظام: گلپايگانى و صافى نيست]