نورى : مسأله كسى كه از اوّل زمان بلوغش خمس نداده اگر ملكى را بخرد و قيمت آن بالا برود اگر آن ملك را به اين قصد نخريده كه قيمتش بالا برود و بفروشد مثلاً زمينى را براى زراعت خريده است چنانچه آن را به ذمّه خريده ولى از پول خمس نداده قيمت آن را به فروشنده پرداخته بايد خمس قسمتى را كه خريده بدهد و چنانچه آن را به عين خريده مثلاً پول خمس نداده را به فروشنده داده و گفته است كه اين ملك را به اين پول عيناً مى‌خرم در صورتى كه حاكم شرع معامله پنج يك آن را اجازه بدهد، خريدار بايد خمس مقدارى را كه آن ملك فعلاً ارزش دارد بدهد.

سيستانى : مسأله اگر كسى چيزى را بخرد و از پول خمس نداده كه سال بر آن گذشته قيمت آن را بپردازد و قيمت آن بالا رود، چنانچه آن را براى آن نخريده كه قيمتش بالا رود و بفروشد؛ مثلاً زمينى را براى زراعت خريده است، بايد خمس قيمتى را كه پرداخته است بدهد؛ و اگر مثلاً پول خمس نداده را به فروشنده داده و به او گفته اين ملك را با اين پول مى‌خرم، بايد خمس مقدارى را كه آن ملك فعلاً ارزش دارد بدهد.

[مسأله 1797]

مسأله 1797 كسى كه از اوّل تكليف خمس نداده اگر از منافع كسب، چيزى كه به آن احتياج ندارد خريده و يك سال از خريد آن گذشته (1) بايد خمس آن را بدهد (2) و اگر اثاث خانه و چيزهاى ديگرى كه به آنها احتياج دارد مطابق شأن خود خريده، پس اگر بداند در بين سالى كه در آن سال فايده برده آنها را خريده لازم نيست خمس آنها را بدهد، و اگر نداند كه در بين سال خريده يا بعد از تمام شدن سال، بنا بر احتياط واجب (3) بايد با حاكم شرع مصالحه كند.

(1) گلپايگانى ، صافى : يك سال از منافع به دست آمده گذشته. .

خوئى ، تبريزى : يك سال از وقت منفعت بردن گذشته. .

(2) بهجت : ولى اثاث خانه و چيزهاى ديگرى كه نياز داشته و مطابق شأن خود خريده، اگر بداند كه از فايده در بين سال خود آنها را خريده، خمس واجب نيست؛ و اگر نداند كه از منافع در بين سال خريده يا بعد از گذشت سال، احتياطاً با حاكم شرع مصالحه نمايد.

(3) گلپايگانى ، صافى ، نورى : بنا بر احتياط مستحبّ. .

سيستانى : مسأله كسى كه از اوّل تكليف، يا براى مدّتى، مثلاً چند سالى خمس نداده، اگر از منافع كسب در بين سال چيزى كه به آن احتياج ندارد خريده و يك سال از اوّل كاسبى او و اگر كاسب نباشد يك سال از وقت منفعت بردن گذشته بايد خمس آن را بدهد و اگر اثاث خانه و چيزهاى ديگرى كه به آنها احتياج دارد مطابق شأن خود خريده، پس اگر بداند در بين سالى كه در آن سال فايده برده با فايدۀ همان سال آنها را خريده و در همان سال از آن استفاده كرده است لازم نيست خمس آنها را بدهد، و اگر نداند بنا بر احتياط واجب بايد با حاكم شرع به نسبت احتمال مصالحه كند، يعنى اگر مثلاً 50% احتمال بدهد كه خمس در آن واجب باشد 50% آن را خمس بدهد.

فاضل : مسأله كسى كه حساب سال نداشته و تا به حال خمس نداده است اگر فردى