نصاب برسد. مقدار نصاب غلّات بىترديد پنج وسق معادل 300 صاع مىباشد، مشهور علماء وزن هر صاع را در تمامى غلّات، 1170 درهم گرفتهاند و با محاسبه هر درهم به وزن 2140 مثقال معمولى، نصاب غلّات را 193/849 كيلوگرم برآورد كردهاند ولى در اين محاسبه دو مطلب مهم بايد تذكر داده شود:
1) مقدار درهم، بنا بر تحقيق بيش از 2140 مثقال معمول بوده، بر طبق يك محاسبه وزن درهم تقريباً 97/(2) گرم تعيين شده [1]، در نتيجه نصاب (مساوى 300 صاع) ، معادل 239/1041 كيلوگرم و بر طبق محاسبه ديگر وزن درهم 125/3 گرم معين شده [2]، در نتيجه نصاب، 875/1097 كيلوگرم خواهد بود.
2) تعيين يك وزن براى تمامى غلّات در صورتى صحيح است كه وزن هر صاع در تمامى غلّات يكسان باشد، ولى با عنايت به اينكه صاع و وسق پيمانههاى خاصّ بوده و قهراً با توجّه به سبكى و سنگينى غلّات (بر طبق وزن حجمى آنها) وزن نصاب غلّات مختلف تغيير مىكند، ظاهراً وزن 1170 درهم براى هر صاع، براى گندم متوسط تعيين شده است، بنا بر اين ارقام 239/1041 يا 875/1097 كيلوگرم مربوط به نصاب گندم مىباشد و با عنايت به تفاوت اقسام مختلف گندم در وزن حجمى و اختلاف فوق در وزن درهم، تعيين دقيق حجم نصاب غلّات ميسور نيست، ولى مىتوان حجم حد اقل 1300 ليتر را براى نصاب غلّات در نظر گرفت [3]، اين حجم در غلاّت مختلف وزنهاى گوناگونى دارد، بلكه اقسام هر نوع غلّه، نيز وزن حجمى مختلفى دارد، مثلاً براى جو، حد اقل وزن 780 كيلوگرم را مىتوان براى نصاب زكات در نظر گرفت. [4]
[2] اوزان و مقياسها در اسلام، دكتر. والتر هينس، ترجمه دكتر. غلام رضا و رهرام ص 5.
[3] علّامه سردار كابلى در كتاب غاية التعديل ص 26، وزن حجم معين آب، گندم و جو را به ترتيب 140، 117، 105 تعيين كرده است، ولى با عنايت به تفاوت انواع آبها و گندمها و جوها در سبكى و سنگينى، تعيين وزن دقيق براى آب و گندم و جو بطور كلّى صحيح نيست، برخى پژوهشگران غربى ضمن تأكيد بر اين نكته كه در محيطهاى عَرَبى حبوبات وزن نمىشدهاند، بلكه با مقياس حجم اندازهگيرى مىشدهاند، اشاره مىكند كه از فحواى مضمون منابع مىتوان چنين محاسبه كرد كه 75 تا 77 كيلو گندم يا 60 تا 72 كيلو جو، معادل 100 ليتر بوده است. (اوزان و مقياسها در اسلام ص 59 با تصحيح يك غلط چاپى) با آزمايشى كه بر روى يك نوع گندم صورت گرفت، 80 كيلو گندم معادل 100 ليتر بدست آمد، با اين رقم براى حجم نصاب با عنايت به اختلاف در وزن درهم، ارقام 55/1301، 34/1372 بدست مىآيد. با ارقام 75 إلى 77 كيلو گندم براى 100 ليتر هم 22/1352 إلى 32/1388 بر طبق يك محاسبه درهم) و 81/1425 إلى 82/1463(بر طبق محاسبه ديگر درهم) براى حجم نصاب غلّات بدست مىآيد، بنا بر اين مىتوان حجم نصاب غلّات را بين 1300 تا 1500 ليتر دانست.
[4] با توجّه به وزن 60 كيلوگرم براى 100 ليتر جو، و حجم حد اقل 1300 ليتر براى نصاب غلّات.