بيان مىنمايم [1] كه چه قدر مىشود.

هرگاه به عوض يك حويزه؛ يك دانۀ گندم باشد، بدان كه خانههاى شطرنج شصت و چهار است، و چون در خانۀ اوّل يك دانه گندم گذارى؛ و در خانه دويم دو دانه، و در سيّم چهار دانه، و همچنين در هر خانۀ لاحقى تضعيف عدد خانۀ سابق نمائى، و در خانۀ دهم پانصد و دوازده دانه مىشود، و آن را به وزن كشيدهايم [2]، تخمينا پنج مثقال صرّاف شده، پس در خانۀ يازدهم ده مثقال مىشود، و در خانۀ دوازدهم بيست مثقال و همچنين مضاعف شده، در خانۀ بيستم پنجهزار و يكصد و بيست مثقال مىشود- كه هشت من تبريزى هشت عباسى باشد- پس در خانۀ بيست و يكم شانزده من مىشود، و چون مضاعف كنى در خانۀ سىام؛ هشت هزار و يكصد و نود و دو من مىشود، و آن هشتاد و دو خروار است الّا هشت من؛ كه هر خروارى يكصد من باشد، و آن را يك انبار فرض كن، و چون انبار را مضاعف كنى در خانۀ سى و يكم دو انبار مىشود، و به تضعيف در خانۀ چهلم يك هزار و بيست و چهار انبار مىشود، و آن را يك قريه فرض كرده مضاعف كن، كه در خانۀ پنجاهم، يك هزار و بيست و چهار قريه مىگردد، و آن را يك بلدۀ عظيمه مانند اصفهان فرض كن، بلكه معلوم نيست كه شهرى به اين حدّ برسد، و چون بلده را مضاعف كنى در خانۀ پنجاه و يكم دو بلده مىشود، و در خانۀ شصت و چهارم- كه آخر خانههاى شطرنج است- شانزده هزار و سيصد و هشتاد و چهار بلدۀ عظيمه مىشود، كه آنها را موافق تعارف انبار كنى و پر از گندم نمائى [3] و ظاهرا اين قدر شهر در ربع

[1] ه: مىكنم.

[2] ج، د، ه: كشيدهاند.

[3] محاسبه با اعداد و ارقام به اين شرح مىباشد: در خانۀ اول: 1 عدد، و با دو برابر شدن در خانههاى بعدى؛ خانۀ دهم 512، و در خانه بيستم بيش از 524 هزار، و در خانۀ سىام بيش از 536 ميليون،