شخص بدرستى كه تو املاء مىكنى بر ملكين حافظين خود كتابى را كه مىفرستى به سوى پروردگار خود، فتكلّم بما يعنيك، ودع ما لا يعنيك» [1]، يعنى: پس تكلّم كن به آنچه به كار تو آيد و ترك كن آنچه به كار تو نمىآيد.

و ممكن است حمل حديث بر آنكه مراد يهودى امتحان بوده است كه تا به وسيلۀ آن مسلمان شود چنانكه شد.

و ظاهر آن است كه: «اتتل» كه زنان و جهّال در مقام ملاعبۀ اطفال به آن تكلّم مىنمايند و آنها را به آن مشغول مىسازند از آن جمله الفاظ بىمعنى و كلمات لا يعنى است.

لكن فاضل كامل عارف متفطّن مولانا محسن كاشى- فيض تخلّص [به] صاحب «وافى» و «صافى»- از براى آن معانى غريبه و تأويلات عجيبه ذكر كرده، چنانكه در بعضى از فوايد به آن اشاره نموده به اين عبارت كه:

بر ضمير منير ارباب دانش و اصحاب بينش مخفى نماند كه هيچ لفظى نيست كه آن را در حقيقت معنى نباشد به دليل قوله تعالى: وَ إِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلّٰا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لٰكِنْ لٰا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ [2] و الفاظ از جملۀ اسماء اشياء است به دليل حسّ چنانكه مخفى نيست، پس عارف كامل بايد كه هر لفظى كه بشنود در تدبير آن تفكّر كند، و آن عبارت را به معنى حقيقت- به قدر امكان- بداند و آن الفاظ و عبارات را مهمل نگذارد و بىمعنى نشمارد، زيرا كه جملۀ اشياء مظهر صفات بارى تعالى است عزّ اسمه، و از آن جمله اسماء الفاظ «اتتل توته متل» است چنانكه گزارش خواهد يافت.

حكايت: گويند شخصى محمّد نام بود و پسرى داشت احمد نام و آن پسر را نصيحت مىنمود و به زبان كودكان با وى حرف مىزد و به قدر فهم و عقل آن با وى تكلم مىنمود به مضمون اين خبر كه: «كلّموا الناس على قدر عقولهم» [3] بنابراين آن مرد به

[1] امالى صدوق: 36 و 37 حديث 4.

[2] اسراء (17): 44.

[3] بحار الأنوار: 1/ 85 (با اندكى اختلاف).