و از آن جمله است: فاضل مرحوم آخوند ملّا محسن كاشى در كتاب « [تفسير] صافى» كه عدم وجوب استماع را در غير نماز نسبت داده است به جميع شيعه [1].

و از آن جمله است: محقّق مرحوم «خليفۀ سلطان» در حاشيۀ «شرح لمعه» [2]، و غير ايشان كه ذكرشان موجب تطويل مىشود.

و از آنچه مذكور شد معلوم گشت كه: اين مسأله إجماعي است و خلافى در آن- از كسى كه معروف باشد- ظاهر نيست، و همان حديث صحيح صريح در ردّ وسواس شيعيان كافى است.

و كسى توهّم نكند كه: اين آيه هرچند در نماز جماعت است، لكن عبرت به عموم لفظ است نه خصوص محلّ، زيرا كه: اين گفتگو وارد است در غير اين محلّ چنانكه اگر كسى سؤال مىكرد كه: آيا در نماز جماعت استماع قرائت امام واجب است يا نه؟ و امام (عليه السلام) مىفرمود كه: استماع قرائت قرآن واجب است، در اين صورت عبرت به عموم لفظ بود تا ثابت شود، به دليل آنكه: آن حكم مخصوص است به آن محل، چنانكه در اينجا در صحيح صريح مذكور فرموده كه: «مقصود خدا، همين نماز جماعت است و بس» پس رسيد كه آيه مذكوره خاصّ است به محل- يعنى: نماز جماعت- و كسى را نمىرسد كه بحث بر امام (عليه السلام) كند كه ظاهر آيه عام است، شما چرا تخصيص دادهايد به محل، و بعضى از احاديث كه موهم عموم است- با وجود ضعف سندهايشان [3]- علماى اعيان نقل اجماع بر تأويل آنها فرمودهاند [4].

[1] تفسير صافى: 1/ 192.

[2] شرح لمعه (طبع حجرى): 2/ 156 (حاشيه).

[3] وسائل الشيعة: 6/ 214 و 215 حديث 2 و 3 و 4 و 6.

[4] مراد همان اجماعاتى است كه از شيخ طوسى و طبرسى و فيض كاشانى و سلطان العلماء ذكر شد.