حاصل به تواتر زايل نمىشود، چه جاى اينكه چون منطوق اخبار وارده در اين باب ناطق است به اينكه مجموع مدّت ردّ شمس و مكث و رجوع او قدر بسيار كمى بود، پس اگر در مدّت روز و شب همان قدر افزوده شده و محسوس جمعى نگشته باشد- بنابر غفلت از آن- خرق عادت يا فى الواقع در آن روز آفتاب قبل از غروب اوّل اين قدر از قدر معهود سريعتر رفته باشد كه به اضافۀ اين زمان قليل مساوى قدر مقرّر شده باشد؛ با وجود تصديق قدرت كاملۀ الهى چه تعجّب دارد؟!!

و همچنين است كلام در شقّ قمر؛ به علاوۀ اينكه شقّ قمر در شب بوده كه غالبا وقت غفلت اكثر مردم است، و ايضا بر فرض تسليم اينكه كلّ اهل شرق و غرب مطّلع نشده باشند مىتوان گفت كه: هرچند ردّ شمس يا قمر به دعاى كسى اكرامى است يا معجزهاى است امّا غرض اصلى از شقّ قمر؛ اتمام حجّت بر متّحدين و طالبين آن بوده و منظور اظهار بر جمعى خاص بوده، مانند تسبيح حصى، و حنين جذع، و مجىء شجره، و جريان آب از ميان انگشتان و امثال آن [1].

و از ردّ آفتاب در شأن حضرت امير (عليه السلام) بلكه يوشع و سليمان همين بوده كه نمازشان در وقت خودش گزارده شود، يا جمعى از كفّار كشته شوند، پس اطلاع اكثر مردم بر آن ضرور نيست؛ با وجود تصديق به معجزه و خرق عادت؛ تجويز آن مىتوان كرد كه اگر- مثلا- آفتاب در غير وقت معهود در افق الآفاق [2] باشد، جرم وضوء آن محسوس همۀ مردمان نشود، به اعتبار اينكه مصلحتى

فرائد السمطين: 1/ 183، وفاء الوفاء: 3/ 822 و 823، وقعة صفين: 136، مراجعه شود به الغدير:

3/ 126- 141، احقاق الحق: 5/ 29- 31 و 521- 539، 16/ 315- 331، 21/ 261- 271.

[1] كشف المراد في شرح تجريد الاعتقاد: 382 و 383، شرح المقاصد: 5/ 37 و 38، مراجعه شود به بحار الانوار: 17/ 225- 421.

[2] ب: الاعلى.