نمايان، چنانكه به مقتضاى ادلّۀ عقليّه و نقليّه چندانكه معصيت در پردۀ خفا محتجب، و عاصى معاصى خود را پوشيده و ساتر العيوب باشد، هرچند كه بر دانائى هر پوشيده پوشيده نخواهد بود، لكن به عفو بىمنتها؛ اقرب، و از خزى دنيا و عقاب [1] عقبى ابعد خواهد بود، چنانكه از ملاحظه ادراء حدود [2] و عقوبات شرعيّه به ادّعاى احتمالات و شبهات خفيّه؛ ظاهر و باهر نيز مىگردد.

و ممّا ذكر ظهر الجواب عن الإشكال الوارد في أصل اللعن و هو أنّه قد تقرّر بصريح العقل و صحيح النقل أنّه جلّ جلاله منزّه عن الظلم و العدوان، متّصف بمزيد اللطف و الإحسان فكيف يمكن أن يعذّب أحدا بأزيد مما يستحقّه بنوع معصية و إن استدعاه جميع من سواه؟ فتأمّل.

لكن لاعن بايد ملاحظه نمايد كه لعن را بر كسى كند كه مستحقّ آن باشد، و آن هر كافر و منافق در دين و منكر اصلى از اصول مذهب مؤمنين است عموما و هر كس كه باسمه از شرع لعن او ثابت شده است خصوصا، مثل شيطان و يزيد و بنى اميّه و قاتلان و محاربان امامان و پيغمبران، و در حديث وارد است كه مراد به شجرۀ ملعونه در قرآن [3] بنى اميّهاند [4] و مراد به يزيد در [آن] آيۀ شريفه همان يزيد است [5].

و علّامه زمخشرى حنفى در «ربيع الأبرار» در باب نود و دويم و علّامه

[1] ج: عذاب.

[2] اشاره است به «تدرء الحدود بالشبهات».

[3] اسرى (17): 60.

[4] تفسير عيّاشى: 2/ 320 و 321، تفسير قمى: 2/ 21، تفسير نور الثقلين: 3/ 179- 182، تفسير برهان: 2/ 424- 426، الغدير: 8/ 247- 249، درّ المنثور: 4/ 345 و 346.

[5] در مظانّش نيافتيم. و متتبع خبير مرحوم شيخ عباس قمى در ماده «زيد» در شرح حال يزيد مىنويسد: و في قوله تعالى في آية الرؤيا «فَمٰا يَزِيدُهُمْ إِلّٰا طُغْيٰاناً كَبِيراً» (اسرى (17): 60). لطافة لا تخفى. «سفينة البحار: 1/ 582» و اين نشان مىدهد كه وى و صاحب بحار چنين روايتى نيافتند و الا متن روايت را ذكر مىكردند.