اقدس الهى بر وفق حكمت به ازاى آن فعل مقرر فرموده و به وساطت انبياء و اوصياء و علماء به آن فاعل رسانيده از براى او ثابت خواهد گشت، و چون جناب الهى نيز به علم ازلى دانسته كه فلان و فلان به اختيار خود بر آن فاعل لعن خواهند كرد به عوض لعنهاى ايشان ثواب از براى لاعن و زيادتى عقاب از براى ملعون نيز مقرّر نموده كه در روز جزا آن را بر منصّۀ ظهور جلوه نمايد.

و امّا علم ازلى؛ پس علّت اختيار و ترجيح مختار نمىگردد مانند علوم حادثه، مثلا علم ما به اينكه آسمان در بالا است و زمين در پائين و حموضت ترش و حلاوت شيرين، آنها را چنان و چنين نكرده [1] است، و هرزهاى كه خيّام در اين مقام گفته [2]:

مى خوردن من حق ز ازل مىدانست * * * گر مى نخورم علم خدا جهل بود {

[3]

مردود است به آنچه جناب خواجه نصير در رد آن فرموده:

علم ازلى علّت عصيان كردن * * * نزد عقلا ز غايت جهل بود 4

و احتمال دارد كه هرگاه ظلم عامى از ملعونى سر زند كه به هر كس از آن ضررى رسد مانند: قتل پيغمبرى يا امامى كه به هر احدى به سبب فقدان هادى شرّى 5 مىرسد، پس هر لعنى كه متضرّرى بر او كند به آن؛ انتقام خود كشيده، و از درگاه اله داد خواسته باشد و سبب ازدياد عذاب آن ملعون خواهد گشت.

و نيز محتمل است كه لعن و نفرين مؤمنين و شهادت ايشان بر بدى شخصى مانع گردد از عفو و تفضّل بر او و بخشيدن گناهان به محض كرم بىپايان، يا باعث شود بر عدم قبول شفاعت شفيعان و خروج او از دايرۀ قابليّت اين فيض

[1] الف، ب، ج: كرده.

[2] ج: گفته است كه.

[3] و 4 النقض: 133.

[4] 5 ج: ضررى.