و اگر طواف عمرۀ تمتّع باشد و تداركش قبل از فوات اختيارى عرفه ممكن نباشد عدول به حج افراد كند و بعد از آن عمرۀ مفرده را به عمل آورد.

و اگر در أيّام استظهار حيض يا نفاس با احرام عمرۀ تمتّع به مكّه رسد و از فوات ادراك عرفه ترسد، احتياطا عمل استحاضه نمايد و عمره را به اتمام رساند، پس احرام به حج اسلام گيرد و در نيّت متعرّض تمتّع يا افراد نشود و مناسك حج را بجا آرد با قربانى، و بعد از استظهار و انقطاع خون قبل از يازدهم غسل حيض يا نفاس كند و با ظهور استحاضه عمل استحاضه نمايد، و على التقديرين دو طواف حج را با نمازش و سعى به ترتيب به عمل آورده بعد از آن طواف عمره با نماز و سعيش به نيّت قضا به عمل آرد و كفّارۀ تقصير عمره را بدهد و بعد از اينها عمرۀ مفرده را به نيّت عمرۀ اسلام به عمل آرد، و با اينها بريء الذّمة از تكليف مىشود، هرچند كه احتياط در اعادۀ حج و عمره است با بقاى استطاعت خصوصا در بعضى از صور مذكوره، و اللّه العالم.

سؤال شيا [311]:

هرگاه در ماه ذى الحجّه اشتباه شود و سنّيان بدون ثبوت شرعى بناى ماه را بر جائى گذارند، شيعيان چه كنند؟

جواب:

اگر ادراك وقوف عرفه و مشعر به نهج شرعى ممكن شود به نحوى كه مخالفت تقيّه به عمل نيايد، يعنى: در آن ادراك مطمئن باشد كه به آن سبب ضرر مالى و يا جانى يا عرضى نخواهد رسيد؛ به او يا مؤمنى [1] ديگر، هرچند كه منشأ اطمينان؛ دادن رشوه شود بايد وقوفين را به نهج شرعى به عمل آورد، و الّا واجب است كه موافق تقيّه به عمل آورد و حجّش درست است، و اگر در اين صورت جهالت كند و وقوف را بر خلاف تقيّه به عمل آورد باطل است، هرچند كه اتّفاقا كسى بر او مطّلع نشود يا متضرّر نگردد، على الاقرب، و اگر در اظهار

[1] الف: مؤمنين.