جواب:

تفنگ بدون جهت و سبب هرگز بيرون نمىرود، پس هرگاه پايۀ آن را برداشته و تقصير در محافظت نموده كه به آن سبب خوابيده و مقتول را كشته، آن شخص قاتل است، نظر به اينكه فعلى كرده است كه آن برداشتن پايه است بدون تحفظ كه غالبا جنايت از آن به عمل مىآيد، و در اين صورت شايد كه گناه نيز داشته باشد، و اگر محافظت كرده و تقصير ننموده، لكن اتّفاقا بدون اختيار او پايۀ پائين چخماق بيرون رفته و جنايت از آن حاصل گرديده، اين فعل از جملۀ چيزهائى خواهد بود كه نادرا جنايت از آن به عمل مىآيد، چنانكه در اينجا آن نادر ظاهر گرديده در اين صورت آن شخص قاتل است، هرچند كه گناه ندارد، زيرا كه هر قاتلى لازم نيست كه به آن قتل آثم باشد، بلكه در برداشتن پايه به جهت امر راجح و واجب، مستحقّ ثواب مىشود، مثل معالجۀ طبيب حاذق كه ضامن است، و همچنين دايه كه از براى خدا و نزد ضرورت طفل را شير دهد و در خواب بدون شعور و اختيار بر او بغلطد و او را بكشد، و همچنين در بسيارى از مواضع كه قتل و جنايت بر سبيل خطا واقع شود، و آنكه غرضش بيرون كردن تفنگ نبوده، نفعى به حال او نمىرساند مگر از براى تحمل عاقله هرگاه اين ادّعا را از او قبول داشته باشد، زيرا كه بعد از برداشتن پايۀ بىعقل و شعور، بدون محافظت و محارست نظر به عادة اللّه پايه مىافتد و جنايتى كه از آن به عمل آمده به عمل مىآيد و حقيقتا و عرفا چخماق بدون سبب و جهت [1] بر آتشخانه نمىخورد و سببش همان بلند كردن است كه مستند شده است به همان شخص.

بلى هرگاه آن شخص برداشته با محافظت و ديگرى آن را خوابانيده، در اين صورت جنايت با ثانى است، نظر به آنكه او اقوى است و قول فقهاء

[1] د، ه: منشأ.