جواب:

آنچه رعايت آن از براى نماز لازم است، يا داخل است در نماز يا خارج است، و آنچه داخل است يا ركن است- كه زياد شدن يا كم شدن آن مطلقا مبطل نماز است [1]، يا واجب غير ركن است- كه به زياد شدن يا كم شدن از روى فراموشى مبطل نيست- و آنچه خارج است از حقيقت نماز، يا ترك است مثل: سخن گفتن و حدث كردن و پشت به قبله كردن در اثناى نماز، يا فعل است؛ و آن يا شرط صحّت است مطلقا مثل: طهارت از حدث كه اگر نماز بىوضوء و غسل و تيمم واقع شود باطل است- هرچند كه از راه اضطرار باشد- يا شرط صحّت است در حال علم و اختيار و بس مثل: طهارت رخت و بدن از نجاست غير معفوّ عنها و ستر عورت و عدم غصبيّت آب وضو و غسل و خاك تيمم و رخت و مكان كه در صورت اختيار شرطند، و در حال اضطرار، يا جهل به نجاست يا كشف عورت، همچنين در صورت جهل به غصبيّت امور مذكوره، نماز صحيح است.

و اخلال به هر يك از آنچه مذكور شد؛ يا از روى علم و عمد است- يعنى:

دانسته كند و داند كه جايز نيست- يا با جهل و عمد است- يعنى: داند كه اخلال است لكن نداند كه جايز نيست و گمان مىكند كه ضرر ندارد- يا از روى سهو است- يعنى: به سبب فراموشى اخلال به عمل آيد- يا از روى ظنّ است يا از روى شكّ، و كسى كه متردد شود در اينكه كارى را كرده يا نكرده؛ پس اگر در تردد باقى باشد آن شكّ است و اگر [2] يك طرف در نظرش راجح شود- كه خلافش را احتمال ندهد- آن علم است، و اگر احتمال دهد ظنّ است، و طرف

[1] حجرى: است در غير نماز جماعت.

[2] در نسخه الف، ب، هبه جاى «و اگر يك طرف ... مرجوح ظنّ؛ وهم است» (و اگر يك طرف به نظرش راجح شود، آن ظنّ است و طرف مرجوح وهم، و اگر طرف راجح به حدّى باشد كه خلافش احتمال ندهد آن علم است) آمده است.