قعر در هر چيزى از ملاحظۀ «متعارف الاوساط» مستفاد مىشود چنانكه انسان طويل و انسان قصير، و درخت طويل و درخت قصير، و چون طول عبارت است از ابعد ابعاد و اكثر آنها به حسب كمّ در جسم و اجسام به حسب انواع در اين معنى مختلفند، پس، از آن متعارفى كه اغلب افراد آن به آن اندازه مىباشند مقدارى از براى ابعد ابعاد ثلاثۀ آن هست، پس هر گاه زايد بر آن مقدار شد آن را طويل مىگويند. و اگر قصر باشد آن را قصير مىگويند.

پس مبدأ اشتفاق در «زمان طويل» [1] غير [از] اصل معنى طول، است كه در مطلق جسم ملاحظه مىشود. پس طويل و قصير را در زمان كه «كمّ غير قارّ» است [2] نيز به ملاحظۀ اوساط از منه ملاحظه مىكنند. پس بايد ملاحظۀ «ايام متعارفۀ مطلق اجاره با اجازۀ اعيان موقوفه» را اعتبار كرد كه غالبا مطلق املاك يا املاك موقوفه را بيش از آن اجاره نمىدهند، زايد بر آن را طويل مىنامند. و هر گاه تحديد آن اضطرابى داشته باشد علاج آن همان است كه در ساير امور موكوله به عرف منصرف مىكنند، كه متيقن المصداق بى اشكال را، در طرفين نفى و اثبات وضع مىكنند. چون معلوم الحكم است. و در مشكوك فيه رجوع به اصل مىكنند. مثلا غالب اين است كه از سه سال بيشتر اجاره نمىدهند. پس اجارۀ بيست سال و سى سال خارج است از متعارف جزما. و اجارۀ يك سال و دو سال داخل است جزما. و اجارۀ هفت سال و هشت سال و ده سال مشكوك فيه است، و اصل اقتضاى جواز مىكند، مگر اين كه بالخصوص خلاف مصلحت باشد. و در آن نه از راه اين است كه قيد «طويل» مانع است، بلكه به جهت عدم مصلحت است.

257: سؤال:

زيد در مرض الموت به اجارۀ صحيحۀ شرعيه بداد همگى شش دانگ مزرعۀ «ارشت» [3] و چند مزرعه و خانۀ ديگر را به اولاد ذكور خود صغيرا و كبيرا در مدت

[1]: در نسخه: در آن سال طويل.

[2] و در نسخه: زمان كم كه غير قار است.

[3] نام دهكدهاى است. توضيح: نظر به قراين و خصوصيات سؤال و جواب، گويا خود ميرزا (ره) با نام «ارشت» آشنايى كامل داشته. و سؤال كننده عطف به ذهن مخاطب و حواله به «عهد ذهنى» كرده است. در نزديكى