«خوانندگى» [1] مىگويند حرام است. هر جا كه يقين حاصل شد كه آن را خوانندگى مىگويند، حرام است خواندن و شنيدن آن. و هر جا كه يقين است كه خوانندگى نمىگويند حلال است. و در صورتى كه مشكوك فيه، باشد اظهر حليت است و احوط اجتناب است. و مجرد لرزيدن صدا معنى غناء نيست. و فرقى ما بين قرآن و مراثى و غير آن نيست. و اللّٰه العالم.

61- سؤال:

در بيع معاطات، هر گاه ثمن ما فى الذمه باشد. مثلا زيد از عمرو طلبى دارد و به ازاء طلب خود متاعى از او مىگيرد. آيا مادامى كه عين باقى باشد، واپس مىتواند دارد يا نه؟-؟ از جهت آن كه ثمن باقى نيست.

[1]: بايد معنى كاربرد و اصطلاح «خوانندگى» در محاورات مردم عصر ميرزا (ره) مورد توجه قرار گيرد از بيان متن، روشن است كه منظور وى از لفظ «خوانندگى» همان است كه فقها از آن با «ترجيع الصوت مع الطرب» تعبير كردهاند. در اينجا توجه به چند موضوع ضرورت دارد:

الف: پاسخ به اين سؤال كه «چه چيز غناء است و كدام چيز غناء نيست» از وظايف فقيه نيست. زيرا فقيه به عنوان متخصص در «احكام» سخن مىگويد نه متخصص در «موضوعات» و همان طور كه در متن آمده اين وظيفه عرف است كه موضوعات را مشخص كند.

ب: حرام بودن غناء (فى الجمله) اجماعى است و هر اختلافى كه هست در تعيين مصداق غناء است. يعنى اختلاف در بعضى احكام در مورد غناء از اختلاف در موضوع ناشى مىشود.

ج: ترجيع صوت: زير و بم كردن صدا: آوا و آهنگ دادن به صدا.

طرب: حالتى كه در اثر احساسات شديد به فرد دست مىدهد و موجب مىشود حركاتى (يا چگونگى خاص رفتار) از او بروز نمايد كه در حالت معمولى از آن حركات بطور آگاهانه پرهيز مىكند. يعنى آن حركات را بر خود سزاوار نمىداند. و آنها را بر خلاف «وقار» خويش مىداند.

خواه اين حالت و اين حركات در اثر غم و غصه و مصيبت باشد و خواه در اثر شادى و شعف. مثلا كسى كه برادرش مرده است در اثر اين مصيبت گريه مىكند آب چشم و دماغش سيلان پيدا مىكند از ته دل هاى هاى مىكند به راست و چپ بىحالانه، مىافتد. چنين شخص در اوقات ديگر اين قبيل حركات و حالات را نسبت به خويش ناپسند و ضد وقار مىداند.

و همين طور است كسى كه تحت تاثير موسيقى غنائى (خواه از حنجره انسان باشد و خواه از دستگاه برخيزد) قرار مىگيرد و حركاتى از او صادر مىشود كه در اوقات ديگر از آنها پرهيز مىكند. و آن حركات را براى خود ناپسند و خلاف شخصيت مىداند.

پس طرب دو نوع است: طرب حاصل از مصيبت و طرب حاصل از شادى و شعف مصنوعى. نوع اول از