دونان (Dunan( گويد: بايد ما بعد الطبيعه را چنين تعريف كنيم: ما بعد الطبيعه، تصور عقلى چيزى است كه تصور عقلى تمام اشياء، با صراحت كم و بيش، داخل در مفهوم آن است. هر كس داراى روش يا روش‌هايى است. و هر كس به معنايى فيلسوف است، چه به آن آگاه باشد و چه آگاه نباشد و اشتغال به ما بعد الطبيعه چيزى بيش از كوشش در جهت نظم و ترتيب دادن افكار نيست. تنها فرق فيلسوف ما بعد الطبيعى و يك فرد معمولى اين است كه نظم و ترتيب افكار شخص فيلسوف، جامع تر، پيچيده‌تر و رشد يافته‌تر است.

پنجم‌ سخن اگوست كنت است كه گفته است حالت ما بعد الطبيعه يك حالت فكرى متوسط بين حالت ربّانى و حالت تحصّلى است. وجه تمايز اين حالت عبارت است از تمايل عقل به بحث از حقايق و اصول و عواقب اشياء. و نيز در اين حالت مفاهيم مجرد عقلى و تفسير لفظى بر تفسير واقعى امور احاطه دارد.

3- ما بعد الطبيعه در روش‌هاى تعليمى مفهوم خاصى دارد و آن عبارت است از اطلاق اين علم بر موضوعاتى كه نمى‌تواند جزء روان‌شناسى و منطق و علم اخلاق و ساير شعب علوم فلسفى باشد، و به اين معنى، در نظر پل ژانه به دو قسمت تقسيم مى‌شود. اين دو قسم عبارت است از:

الف- ما بعد الطبيعه عام يا شناخت وجود، از آن جهت كه وجود است و موضوع آن بحث عام و مجرد در مورد مبادى هستى است.

ب- ما بعد الطبيعه خاصّه كه از موجودات بحث مى‌كند بر سه قسم فرعى تقسيم مى‌شود:

1- روانشناسى عقلى يا نظرى‌ 2- جهان‌شناسى نظرى يا فلسفه طبيعى و شناخت جهان به نحو عام و شناخت حقيقت مادّه. 3- الهيات عقلى.

4- ما بعد الطبيعى منسوب به ما بعد الطبيعه است و به آرزوهاى دور، يا به تجاوز از حدود تجربه، يا به آنچه تعلق به باطن اشياء دارد نه به ظاهر آنها، و يا به مراتب عالى تجريد و تركيب اطلاق مى‌شود.

ما بعد المقولات‌

فارسى/ بعد از مقولات‌

فرانسه/Post -Predicaments

انگليسى/Postpredicaments

اين اصطلاح به مفاهيمى اطلاق مى‌شود كه ارسطو در فصل دهم كتاب مقولات، يعنى بعد از مقولات ده‌گانه آنها را ذكر كرده است. اين مفاهيم عبارت است از: 1- تقابل‌ 2- تقدم‌ 3- معيّت‌ 4- حركت يا تغيّر 5- ملك.

ما بعد المنطق‌

فارسى/ فوق منطقى‌

فرانسه/Metalogique

انگليسى/Metalogical

اين اصطلاح به دو معنى به كار مى‌رود:

1- دلالت بر مبادى و اصول منطق، 2- دلالت بر آنچه از حدود منطق درگذرد، يا آنچه نتوان توسط يك صورت (فرمول) منطقى آن را بيان كرد.

ما بعد النفس‌

فارسى/ فوق نفسانى‌

فرانسه/Metapsychique

انگليسى/Metapsychic

اين اصطلاح به تحقيق در پديدارهاى نفسانيى اطلاق مى‌شود كه منسوب به قوايى است كه هنوز حقيقت آنها شناخته نشده است و از حدود تجربه در روانشناسى فراتر مى‌رود، مثل انتقال افكار و همفكرى (تلپاتى) و غيب‌گويى. و نيز اين اصطلاح عنوان كتابى از شارل ريشه است كه در سال 1922 منتشر شده و حاوى نظريات او در مورد پديدارهاى نفسانى است.

ما بعد الهندسة

فارسى/ فوق هندسه‌

فرانسه/Metageometrie

انگليسى/Metageometry

اين اصطلاح عنوان هر هندسه‌اى است كه اعم از هندسه‌