عدد از آن جهت كه عدد است عارض مى‌شود بررسى كرده است و در هرحال اين دو علم، علم واحد خواهند شد. و همين‌طور اگر در مقدار از آن جهت كه با آنچه مبدأ حركت است مقارنت دارد نظر كند، پس در شى‌ء از جهت آن‌كه داراى مبداء حركت است نظر كرده است، و در اين صورت هيچ علمى از علم ديگر متمايز نمى‌شود. يا اگر متعاطى عدد در عدد از آن جهت كه موجود است نظر كند در واقع بر آنچه بر موجود از آن جهت كه موجود است عارض مى‌شود نظر كرده است و در اين حال علم حساب با فلسفه‌ى اولى هيچ فرق نخواهد داشت. 188

(197) فكذلك إذا كان موضوع صناعة ما جزئيه- و ليكن الطب- أمرا- و ليكن بدن الإنسان- و طلب عارض غريب ليس للإنسان من جهة ما هو إنسان- مثلا كالسواد المطلق و الحركة المطلقة- فإن السواد للإنسان من جهة ما هو جسم مركب تركيبا ما، و الحركة له من جهة ما هو جسم طبيعى، و كان له أن ينظر فيما يعرض للجسم المركب من حيث هو جسم مركب، أو من حيث هو جسم- لكان الطب هو عين العلم الطبيعى الكلى، و لم يكن علما جزئيا، فكان يكون أيضا بيطرة و فلاحة، إذ كان يكون كل واحد منهما العلم الطبيعى و يتحيّر فيه الفهم، إلا أن يجعل السواد سوادا مخصّصا بالإنسان، ليس أن يجعله سوادا لإنسان بل سوادا هو بحال مع تلك الحال يكون للإنسان، حتى لا يكون تخصيص نسبة فقط، بل تخصيص لأمر خاص، لذلك الخاص تخصّصت النسبة. فبين أن الأعراض الغريبة لا ينظر فيها فى علم من البرهانيات.

(197) اگر موضوع علمى جزئى- مانند پزشكى- امرى باشد- مانند بدن انسان- و در اين علم عارض غريب كه عارض انسان از آن جهت كه انسان است نباشد طلب شود- مثلا سياهى مطلق و حركت مطلق- زيرا سياهى براى انسان از آن جهت كه جسم مركب است و حركت براى او از آن جهت كه جسم طبيعى است عارض است، و علم پزشكى بتواند در آنچه بر جسم مركب از آن جهت كه جسم مركب است، يا از آن حيث كه جسم است، نظر كند، در اين صورت پزشكى، عين علم طبيعى كلى‌ 189 خواهد شد و علم جزئى نخواهد بود؛ و در اين صورت پزشكى، دامپزشكى و كشاورزى هم خواهد شد زيرا هريك از اين علوم [دامپزشكى و كشاورزى بنابر استدلال مزبور] علم طبيعى خواهند بود و فهم آدمى در اين مورد دچار حيرت خواهد شد. مگر اين‌كه سياهى، به عنوان سياهى مختص به انسان لحاظ شود نه البته به عنوان سياهى‌اى براى انسان، بلكه به عنوان سياهى‌اى كه با امرى مقارنت دارد كه مختص انسان است، [يعنى‌] نبايد فقط اختصاص نسبت [سياهى براى انسان‌] در اين‌جا لحاظ شود بلكه اختصاص به‌