الموضوع لذاته و لأنه ما هو هو. و أما اللوازم العرضية التى ليست بهذه الصفة فإنها و إن كانت لازمة فهى خارجة عن أن تفيد الموضوع أثرا من الآثار المطلوبة له. و كيف و هى أعم من تلك الآثار: إذ تلك الآثار إنما توجد فى الموضوع، و هى توجد خارجة عنه. فإن أخذت من حيث هى مخصّصة بالموضوع صارت ذاتية مأخوذا فى حدها الموضوع.

(194) مى‌گوئيم: امورى كه در هريك از موضوعات علوم يافت مى‌شوند- مقصود من تك‌تك موضوعات مسائل علم نيست يعنى امورى كه در اين مسائل وجود دارند- امورى هستند كه به خاطر ذات موضوع و از آن جهت كه موضوع همان است كه هست، بر موضوع عارض مى‌شوند، اما امور لازم عرضى كه فاقد اين صفت هستند، هرچند لازم [موضوع‌] اند با اين حال از [قلمرو] توليد اثرى از آثار مطلوب براى موضوع خارجند؛ و چگونه چنين نباشد در حالى كه خود اين لوازم اعمّ از اين آثار هستند: زيرا اين آثار فقط در موضوع به وجود مى‌آيند ولى آن لوازم در خارج از موضوع به وجود مى‌آيد. اين لوازم اگر از حيث اختصاص به موضوع لحاظ شوند «ذاتى» خواهند بود و موضوع در تعريف آن‌ها اخذ خواهد شد.

(195) و اعلم أن الأعراض الغريبة لا تجعل مطلوبات فى مسائل الصنائع البرهانية:

و ذلك لأنها إن أخذت من حيث تتخصص بموضوع الصناعة زال بذلك غرابتها. و إنما يمكن أن تخصّص إذا كانت مناسبة للموضوع أو لجنسه أو لما هو كالجنس فيكون العلم للعام و المخصص للمخصّص. و ما لم يكن كذلك لم يكن مستعملا فى البرهان. و إن أخذت مطلقة فليس وجودها لموضوع الصناعة- من حيث هو موضوع الصناعة- إذ قد توجد فى غيره فلا يكون النظر فيها من جنس النظر المخصوص بالصناعة.

(195) و بدان كه اعراض بيگانه هرگز به عنوان مطلوب‌هاى مسائل علوم برهانى وضع نمى‌شوند: زيرا اگر اين اعراض از حيث اختصاص به موضوع علوم لحاظ شود، بيگانگى آن از بين مى‌رود و اختصاص يافتن آن‌ها [براى موضوع‌] فقط زمانى مقدور است كه با موضوع يا جنس آن يا آنچه به منزله‌ى جنس است مناسبت داشته باشد در اين صورت اگر عام لحاظ شود براى [موضوع‌] عام و اگر خاص لحاظ شود براى موضوع خاص اختصاص خواهد يافت. و هر آنچه چنين لحاظ نشود؛ در برهان استعمال نمى‌شود. و اگر اين اعراض به نحو مطلق لحاظ شود، در اين صورت براى موضوع علم از آن جهت كه موضوع علم است وجود نخواهد داشت، زيرا در غير موضوع اين علم هم يافت مى‌شود. و در اين صورت، بررسى آن، از نوع بررسى‌