بحكم فرمان حقّ و تقدير او ملايكه‌ [1] مقرّبين عليهم السّلام مهيّئ‌ [2] اين اسباب باشند و آن كمالات مختصّ بود [3] به انسان و غير انسان را از حيوانات زياده از آن كمالات نخستين نتواند بود. و حكماء چون اشارت كنند به تهذيب اخلاق و تبديل آن از بد به نيك، بدان وجه كنند كه بود كسى را در اصل آفرينش، مزاج و استعداد نبود كه خلق نيكو و بلكه فاضل او را حاصل آيد و لكن به رياضت و افعال خوب كردن او را استعداد اين خلق نيكو حاصل شود و نسبت حصول اين خلق با استعداد، چون نسبت حصول نتيجه بود [4] به حدّ [5] اوسط چنانكه چون تواند كه تفكر [6] كند و به فكر حدّ اوسط اكتساب كند، چون حدّ اوسط اكتساب كرد بى‌درنگ زمانى از حقّ تعالى او را نتيجه بهبت‌ [7] و عطا حاصل آيد.

آدمى چون افعال خوب كند و سيرت‌ [8] پسنديده گرداند، او را از حق تعالى خلق نيكو به عطاء و هبت، حاصل آيد و فضايل خلقى‌ [9] و عملى او را، جمع شود و در علم طبيعى و اصول طبّ درست شده است كه مزاج را تبديل توان كرد و ليكن به تدريج و اندك اندك و به روزگار دراز، تا آنكه مزاج بدل شود و چون مزاج را تبديل افتاد، ناچار اخلاق را تبديل افتد. چه خلق تبع مزاج بود و چون مزاج بد به نيك بدل شود. و اين دشوارتر باشد. امّا افعال جميله كردن محصل استعداد است و اگر كسى بود كه نتواند افعال جميله كردن، لا بد تبديل مزاج ببايد كردن، اگر تقدير مساعدت كند و چون آدمى را حق تعالى چنان آفريده است كه او را سخت دشوار بود تنها زندگى‌ [10] كردن، او را معاشرت بايد كرد با امثال خويش در

[1] - و ملائكه.

[2] - آن.

[3] - نه.

[4] - اصل و نسبت حصول نتيجه بود با حدّ اوسط.

[5] - بحدّ.

[6] - تفكّر.

[7] - بهبة.

[8] - سيرة.

[9] - خلق.

[10] - زندگانى.