3. خواجه درباره قدر مى‌گويد:

و القدر: عبارة عن وجودها في موادّها الخارجيّة بعد حصول شرائطها مفصّلة واحدا بعد واحد؛ [1]

قدر عبارت است از: وجود موجودها در موادّ خارجى پس از حصول شرايط، به صورت تفصيلى، يكى پس از ديگرى.

خواجه تفسير خود را با آيه كريمه زير مورد تأييد قرار داده است:

وَ إِنْ مِنْ شَيْ‌ءٍ إِلَّا عِنْدَنا خَزائِنُهُ، وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ‌؛ [2]

هيچ‌چيزى نيست جز اين‌كه خزاين آن نزد ماست و ما آن‌را جز به اندازه‌اى معلوم و معيّن، نازل نمى‌كنيم.

آن‌چه به اندازه معلوم و مقدار معيّن نازل مى‌شود، همان موجودهايى است كه داراى ماده‌اند و تحت شرايط ويژه‌اى پديد مى‌آيند. از اين‌جا معلوم مى‌شود كه اصطلاح قضاوقدر از قرآن گرفته شده است.

چنان‌كه مى‌فرمايد:

إِذا قَضى‌ أَمْراً فَإِنَّما يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ*؛ [3]

هنگامى‌كه قضاى او به چيزى تعلّق گيرد، تنها به او مى‌گويد: موجود باش و او موجود مى‌شود.

نكته مهم در تعريف خواجه اين است كه قلمرو قدر را عالم ماده دانسته و عالم مجرّدات را از قلمرو قدر خارج دانسته است.

علّامه طباطبائى هم معتقد است كه قدر عبارت است از: حدودى كه از ناحيه علت‌هاى ناقص، دامن‌گير موجودهاى مادّى مى‌شود؛ چراكه هر يك از علت‌هاى‌

[1] . همان.

[2] . الحجر (15) آيه 21.

[3] . بقره (2) آيه 117 و آل عمران (3) آيه 47.