مقيّده به بيش از يك قيد، گفته است‌ 14 همچون:

و يا براى جمله مركبّه، مثالهايى همچون: «العالم العامل بموجب علمه مكرّم» و يا «العالم اذا عمل بموجب علمه مكرّم» را ذكر كرده است‌ 15.

يكى از ويژگيهاى كتاب مورد بحث كه شايد- تا زمان تأليف كتاب- تازگى داشته، اينست كه مؤلّف سعى كرده در پايان هرمبحث و يا به قول مؤلّف كتاب «خاطر»، چيزى و بخشى تحت عنوان «مطلوب» بياورد و در آن بخش از معلّم بخواهد كه از دانش‌آموز، چند مثال مربوط به مبحث گفته‌شده بياورد 16.

ويژگى ديگر كتاب، اينست كه مؤلّف در پايان هرمبحث، خلاصه آن مبحث را به قول خود تحت عنوان «ملاحظات» بيان كرده و خواسته است كه مطالب بهتر مركوز ذهن خواننده شود. مثلا در پايان بحث از «فصاحت» نه مطلب را از اين بحث نتيجه‌گيرى كرده و خلاصه آنها را باز گفته است‌ 17. و همچنين است در بحث از فصاحت در مركّبات كه خلاصه آن‌را، تحت عنوان «ملاحظات» چهارگانه بيان كرده است‌ 18.

جبر ضومط كتاب «الخواطر الحسان ...» را به سه بخش منقسم ساخته است:

در بخش نخست از تقسيم جمله يعنى جمله بسيطه- مركبّه- شرطيّة جمله طلب، جمله منفيّه- جمله ندائيّه- جمله فعليّه و جمله اسميّة و ديگر چيزهايى كه به جمله ارتباط پيدا مى‌كند، سخن گفته است.

در بخش دوم، از چيزهايى كه عارض اركان جمله مى‌شود، از قبيل: ذكر- حذف- تقديم، تأخير، تعريف و تنكير، بحث كرده است.

و در بخش سوم، از اوصافى كه جمله و اركان آن بدان اوصاف، متّصف مى‌شود همچون: ايجاز، اطناب و اقسام هريك، سخن گفته است.

و مى‌توان گفت كه به جهت مسجّع بودن و زيبائى لفظى، مؤلّف كلمه «بيان» را در آخر نام كتاب آورده و كتاب را «الخواطر الحسان فى المعانى و البيان» ناميده است، در صورتى كه مؤلّف بيشتر به مسائل مربوط به علم معانى اصطلاحى پرداخته و