برآمد كه در اين زمينه كتابى بنويسد و حتّى الامكان از مثالهاى پيشينيان، اجتناب كند.

جنبه تعليمى كتاب «الخواطر الحسان ...» جبر ضومط بسيار قوى است؛ زيرا هدف نويسنده در اين كتاب آموزش و ياد دادن مسائل بلاغى براى طالبان علم و دانشجويان بوده و روى همين اصل سعى كرده است كه با مثالهاى معمول و متداول، مطالب را به شاگردانش تفهيم كند و بنا به گفته مؤلّف، كتب قدما با وجود اهميّت براى فضلا و علماء نوشته مى‌شده و جنبه علميّت آن قوى بوده و اكثر طلّاب و دانشجويان از درك آنها عاجز بودند، ولى كتاب «الخواطر الحسان فى علم المعانى و البيان» براى دانشجويان تأليف شده است.

جبر ضومط، بجاى كلمه «مبحث» و يا «قسم» و يا «بحث» كه ديگر مؤلّفان زبان عربى در نوشته‌هاى خود بكار مى‌برند، كلمه «خاطر» را بكار برده و مثلا نام كتاب مورد بحث را «الخواطر الحسان ...» گذاشته همان‌طورى كه كتابهاى ديگرش را «خواطر فى اللغة» و «الخواطر العراب فى النحو و الإعراب» ناميده است؛ زيرا در بحث از «خاطر فى الصور الذهنيّة و الافكار» گفته است‌ 11:

در برابر هرصورت ذهنى، لفظى كه علامت آنست و دالّ بر آن صورت ذهنى است، وجود دارد، بدين معنى كه چيزى در دل خطور مى‌كند و انديشه و فكرى در ذهن و ضمير آدمى مى‌گذرد و روى اين اصول، جبر ضومط، بحث از هرمطلب را «خاطر» دانسته و مثلا گفته است‌ 12: «خاطر فى تقسيم الجملة» و «خاطر فى الصور الذهنيّة و الأفكار».

نويسنده در پايان هرمبحث، مثالهائى براى مطلب گفته‌شده، آورده است و مثلا در بحث از تقسيم جمله گفته است كه: «العلم نافع» جمله بسيطه است و «العلم الصحيح نافع» جمله مقيّده است و چون موضوع (- مسند اليه) آن، مقيّد است، جمله را «مقيّدة الموضوع» گويند و چنانچه بگوييم: «العلم الصحيح نافع لصاحبه» جمله را «مقيّدة الموضوع و المحمول» نامند و رويهم رفته، مؤلّف كوشيده است كه از امثله و شواهد پيشينيان دورى جويد و مثالهاى خوب بياورد همان‌طورى كه براى مثال جمله «مقيّدة الموضوع» گفته است‌ 13: همچون «الحاكم الطالم مكروه» و يا براى جمله‌هاى‌