خداوندى شمرد و اوست كه حجم، مساحت حسن، قبح، دادگرى و بيدادگرى را، مشخص مى‌سازد، نه انسان.

آنها بر اين سفسطه شگفت را نيز مى‌افزايند كه: «صرف همزمانى اراده انسان با اراده خداوندى در سر زدن اعمال براى توجيه كيفر و بدوش كشيدن مسؤوليت گناه يا شايستگى پاداش اطاعت، كافى و بسنده است.» [1]

مسؤوليت انسان‌

امّا هنگامى كه بار ديگر قرآن كريم را تلاوت مى‌كنيم دهها، بلكه صدها آيه شريفه مى‌يابيم كه آشكارا به مسؤوليت انسان در برابر عملكردهاى خويش تصريح دارند:

... هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا بِمَا كُنتُمْ تَكْسِبُونَ... [2].

«آيا نه چنين است كه در برابر اعمالتان كيفر مى‌بينيد؟»

ذلِكَ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيكُمْ وَأَنَّ اللَّهَ لَيْسَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ [3].

«اين پاداش اعمالى است كه پيشاپيش به جاى آورده‌ايد و گرنه خداوند به بندگانش ستم روا نمى‌دارد.»

وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ... [4].

«بگو عمل كنيد، خدا و پيامبرش و مؤمنان اعمال شما را خواهند ديد.»

... إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى‌ يُغَيِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ... [5].