تكامل اقتصادى و خودكفايى به سرعت گام بردارد و با بيگانگان بويژه در آنچه مربوط به تغذيه است روابط بازرگانى نداشته باشد.

در اين آيه اشاره‌اى به همه اين ابعاد هست كه اينك در آن درنگ مى‌كنيم

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد.» خطاب متوجه مؤمنان است بنا بر اين منظور بيان يك حقيقت علمى نيست بلكه نظر حكمى كه در پى مى‌آيد بناى جامعه اسلامى است.

إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلا يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرامَ بَعْدَ عامِهِمْ هذا مشركان نجسند و از سال بعد نبايد به مسجد الحرام نزديك شوند.» از آنجا كه مسجد الحرام مركز توجيه اسلامى است، بايد آن را از آثار عقايد و فرهنگهاى منحرف و فاسد پاكيزه نمود.

وَ إِنْ خِفْتُمْ عَيْلَةً و اگر از بينوايى مى‌ترسيد.» يعنى مى‌ترسيد كه بريدن از كافران سبب فقر و تنگدستى شما شود.

/ 154 فَسَوْفَ يُغْنِيكُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ إِنْ شاءَ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ‌ خدا اگر بخواهد به فضل خود بى نيازتان خواهد كرد، زيرا خدا دانا و حكيم است.» فضل خدا موهبتى است كه پس از منع مشركان از حج نصيب مسلمانان شد.

مشركان كه به مكه مى‌آمدند همراه خود طعام‌ها يا لباسهايى مى‌آوردند و آنان را مى‌فروختند و در مقابل چيزهايى از مكّيان مى‌خريدند. اكنون راه اين داد و ستد بسته شده بود و مسلمانان به انزواى اقتصادى گرفتار آمده بودند خداى تعالى به جاى آنان راه مكه را به روى مردم نجد و صنعاء و جرش بگشود اينان اسلام آوردند. و همان بضاعت كه مشركان به مكه مى‌آوردند اينان بر پشت چارپايان از يمن مى‌آوردند. بدين گونه خداى تعالى جبران نمود.