را از او سلب كنيد ولى به شما اين حق داده مى‌شود كه مدت چهار ماه آزادانه در شهر بگرديد.

وَ أَنَّ اللَّهَ مُخْزِي الْكافِرِينَ‌ و اوست كه كافران را رسوا مى‌سازد.» خدا نقشه‌هاى كافران را بى اثر مى‌سازد و از آنان سلب اراده مى‌كند و آنان را از رسيدن به هدفهايشان باز مى‌دارد.

در حديث از ابو جعفر عليه السلام آمده است كه على عليه السلام در حالى شمشير خود به دست داشت براى مردم سخن گفت و گفت

«از اين پس كسى را نشايد كه برهنه گرد خانه طواف كند و هيچ مشركى حق به جاى آوردن حج ندارد. و هر كس كه معاهده‌اى بسته/ 116 تا پايان مدت آن معاهده معاهده برجاى است و هر كس معاهده‌اى ندارد به مدت چهار ماه به او فرصت داده مى‌شود».

اين خطبه در روز عيد اضحى ادا شد پس از چهار ماه: بيست روز از ماه ذو الحجة بود و همه محرم و صفر و ربيع الاول و ده روز از ربيع الآخر. و گفت

«روز پيروزى روز حج اكبر است».

از اين حديث برمى‌آيد كه قرآن معاهداتى را كه مطلق و بدون مدت بودند لغو كرد. اين گونه معاهدات قابل لغو شدن بودند و در ميان اعراب نيز رسم چنين بود. ولى معاهداتى كه مدت معين داشتند با اين قرار ملغى نمى‌شدند.

از سوى ديگر، در آن سال بدعت نسى‌ء يا تأخير ماه حرام از موعد مقرر آن رواج يافته بود. از اين رو قرآن زمان را به چهار ماه محدود كرد. ديگر اين كه اعلان اين موضوع در ايام حج اكبر بود يعنى روزهاى اجتماع بزرگ مردم در منى.

[3] قرآن اعلان خود را در آن سال براى مشركان تكرار كرد اعم از اين كه با جبهه اسلامى معاهده‌اى داشته بودند يا نداشته بودند.

وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ روز حجّ اكبر از جانب خدا و پيامبرش به مردم اعلام مى‌شود.» كلمه پيامبر در اين آيه‌ها مكرر آمده است زيرا پيامبر است كه تعاليم‌