امّا غايت قوّه عامله پ س منتهاى حركت و ما اليه الحركة است در هر حالى.

و امّا غايت قوّه شوقيّه و تخيّل عبارتست از لذائذ خيالى و خير حيوانى چ ه‌

آنكه هر فعل نفسانى صدورش بخاطر شوقى و بجهت خيالى از خيالات است منتهى‌

تخيّل مزبور كه غايت فعل نفس است بسا ثابت نبوده و بسرعت باطل و زائد مى‌گردد

يا اگر هم ثابت باشد مورد شعور و درك نيست چ ه آنكه تخيّل غير از شعور بواسطه‌

تخيل مى‌باشد.

شرح فارسى:

توضيح‌

جواب از اشكال‌

بعد از تمهيد مقدّمات در جواب اشكال مزبور مى‌فرمايند:

تمام مبادى سه‌گانه (اقرب- قريب- بعيد) افعال داراى غايتى هستند

حتّى افعال مورد نقض، زيرا چ نان چ ه گ فتيم مبدء اقرب (قوّه عامله) در تمام آنها

غايتش منتهى الحركة است چ ه در فعل عبث و چ ه جزاف و چ ه طبيعى و چ ه مزاجى‌

و چ ه در غير اينها.

و مبدء بعيد (قوّه شوقيّه) غايتش در عبث همان منتهاى حركت ولى در

افعال ديگر داراى غايتى است از سنخ لذائذ خيالى مانند غايتى كه بر بازى اطفال‌

مترتّب است يا امور خيريّه‌ايكه بر افعال حيوانات مترتّب مى‌شود همچون ملاقات با

احباء و اصدقاء.

و مبدء قريب (اراده) نيز غايتى دارد كه گ اه غايتش همان ما اليه الحركة

است و گ اهى و اساسا تا غايتى تصوّر نشود و غرضى در نفس منقدح نگردد

اراده حاصل نمى‌شود پ س كبراى كلّى كه قبلا گ فتيم و ادّعا شد كه تمام افعال‌

داراى غايت هستند و تمام مبادى غرضى بر آنها مترتّب است صدق و خالى از مين‌

است بلى مى‌توان گ فت غايتى كه بر مبدء تخيّلى مترتّب مى‌شود چ ه بسا ثابت‌

نمانده و احيانا بسرعت زائل مى‌شود زيرا مبدء كه تخيّل باشد بواسطه عدم ثبات و

فقدان استحكام باقى نمى‌ماند يا اگر غايت آن ثابت بماند مورد شعور و التفات واقع‌

نمى‌شود چ ه آنكه تخيل كه مبدء است با التفات و شعور فرق دارد پ س منافات ندارد