حكيم طبيعى فاعل خواند.

پ س طبيعيّون فاعل را بر كسى اطلاق مى‌كنند كه مادّه و صورت شيئ را ايجاد

كرده بلكه مادّه موجود را از حالى بحال ديگر حركت دهد.

الهيّون نيز بسيار ديده شده فاعل را بهمين معنا اطلاق كرده‌اند چ نان چ ه‌

مى‌گويند نجّار فاعل تخت و آتش فاعل احراق است ولى اين اطلاق نه بملاحظه‌

الهى بودن ايشان باشد.

و در كتاب الهى بهمين معنا اشاره شده كه فرموده است:

افرأيتم ما تمنون، ءانتم تخلقونه ام نحن الخالقون‌ تا آخر آيات سه‌گانه.

شرح فارسى:

توضيح‌

تبصره‌

حكماء بر دو دسته‌اند: الهيّون، طبيعيّون.

الهيّون: حكمائى را گ ويند كه از علم الهى صحبت نمايند چ نان چ ه طبيعيّون‌

فرقه ديگرى از ايشانند كه از علم طبيعى بحث مى‌كنند.

علم الهى: عبارتست از علم باحوال و حقائق موجوداتى كه بتاتا بمادّه‌

احتياجى نداشته باشند چ ه در وجود ذهنى و چ ه در وجود خارجى مانند وجود

حقتعالى و عقول و كلّيّه مجردات محضه و از آن بعلم اعلى و فلسفه اولى و ماوراء

الطّبيعه يا متافيزيك نيز گ اهى نام مى‌برند.

علم طبيعى: عبارتست از علم به امورى كه در وجود خارجى و ذهنى بمادّه‌

محتاج باشند همچون علم بجواهر و اجسام نظير سبب، انار و امثال آن كه احيانا از

اين علم بعلم ادنى نيز اسم برده شده است.

در اين تبصره مرحوم مصنّف باصطلاح هر كدام از دو دسته در باب فاعل‌

اشاره نموده و مى‌فرمايد:

الهيّون فاعل را به معطى وجود و طبيعيّون به معطى حركت اطلاق مى‌نمايد.

قوله: ماهيّة: بنا بر اصالت ماهيّت چ نان چ ه قوله وجودا اشاره است به مبناى‌

قائلين باصالت وجود.