تبصره‌

بحث در قديم زمانى از دو نظر ممكن است طرح شود:

1- از نظر عالم ثبوت در تصوّر.

2- بلحاظ عالم اثبات و تصديق.

امّا از نظر تصوّر مرحوم محقّق لاهيجى در شوارق ميفرمايد:

دليلى بر امتناع قديم زمانى بودن عقل نداريم بلكه اين امر از امور ممكنه‌

است زيرا ادلّه‌ايكه حضرات براى حدوث اجسام اقامه كرده‌اند تمام مبنى بر حركت‌

و سكون است و از ايندو منتقل بحدوث آنها شده‌اند و بملاحظه عدم جريان اين ادّله‌

در مجردّات همچون عقل نميتوان باين ادلّه اثبات حدوث آن‌ها را نمود و حاصل اين‌

بيان تا اينجا اينستكه قديم زمانى ثبوتا محال نيست و امّا اينكه آيا در خارج تحقّق‌

پ يدا نموده است يا نه هر كدام از نفى و اثباتش محتاج بدليل است.

امّا از نظر اثبات: مرحوم محقّق طوسى در تجريد ميفرمايند:

لا قديم سوى اللّه تعالى (غير از حقتعالى قديمى نيست).

و شرّاح نفى قدمت را هم بلحاظ ذات و هم باعتبار زمان معنا كرده و

گ فته‌اند:

غير از وجود واجب كه هم قديم ذاتى است و هم زمانى موجود ديگرى‌

چ نين نيست بلكه تمام موجودات حادث زمانى هستند زيرا تمام ماى سوى اللّه ممكن‌

بوده و هر ممكنى حادث است هم بحسب زمان و هم بملاحظه ذات، چ نان چ ه بهمين‌

دليل مرحوم آية اللّه على الاطلاق علّامه حلّى در كشف المراد علّت آورده است.

مؤلّف گ ويد:

بنظر ما نيز چ نين است و اينكه بعضى مانند مصنّف و پ اره ديگرى از

حكماء عقل را حادث ذاتى و قديم زمانى دانسته‌اند كلام صحيحى نيست زيرا تمام‌

موجودات ممكنه مخلوق حقتعال بوده و كلّيّه مخلوقات فعل باريتعالى هستند و

فعل حضرتش يا عين اراده او است يا اثر اراده و بهر تقدير مستند باراده است و عقيده‌

صحيح در اين باب آنستكه اراده خداوند از صفات فعل و جزء حوادث است نه‌