تجزيه و تركيب‌

قد كان: از افعال تامّه، « و الافتقار» فاعلش و « للامكان » علّت است براى‌

« قد كان».

فاء: بمعناى تفريع.

ليجعل: امر غائب مجهول و ضمير مستتر نائب فاعل آن و « القديم » مفعول‌

دوّمش ميباشد.

بالزّمان: جارّ و مجرور، متعلّق به « فليجعل » .

ترجمه: علّت احتياج ممكنات بواجب امكان آنها است در نتيجه ممكن را بايد

قديم زمانى قرار داد.

شرح عربى: و منها انّ علّة الحاجة الى العلّة هى الامكان:

قد كان الافتقار، الى العلّة، للامكان، كما هو قول الحكماء و من‌

فروعاته انّه، فليجعل القديم بالزّمان، كالعقل الكلّى لكونه ممكنا و امّا

على قول خصمهم فلا لانتفاء الحدوث الّذى هو مناط الحاجة

عندهم.

ترجمه: و از جمله اين ابحاث آنستكه:

علّت احتياج ممكنات به مؤثّر كه واجب الوجود باشد امكان آنها مى‌باشد

چ نان چ ه در بيت گ فته‌ايم:

محقّقا افتقار و نياز به علّت بخاطر امكان است چ نان چ ه قول حكماء و

فلاسفه همين مى‌باشد.

و از فروع آن اينستكه:

ممكن را بايد قديم زمانى قرار داد همچون عقل كلّى كه بخاطر ممكن‌

بودنش قديم زمانى است.

و امّا طبق رأى مخالفين حكماء امر چ نين نيست زيرا حدوث كه از نظر

ايشان مناط احتياج ممكنات به مؤثّر است منتفى مى‌باشد.