قسم اوّل را مشاهدات ظاهريّه گ ويند مانند اينكه گ وئيم: خورشيد تابان‌

است.

و قسم دوّم را مشاهدات باطنيّه خوانند، مثل اينكه مى‌گوئيم: براى ما

گ رسن گ ى و تشنگى است.

3- تجربيّات: و آن قضاياى بديهيّه‌ايست كه تصديق آنها محتاج به برهان‌

نبوده، لكن متوقّف بر مقدّمات حاصله از راه تجربه و تمرين باشد چ نان چ ه گ وئيم:

سكنجبين براى ازاله صفراء نافع است.

4- حدسيّات: و آن قضاياى بديهيّه‌ايست كه تصديق آنها محتاج باقامه‌

برهان نيست ولى متوقّف بر مقدّمات حدسى باشد چ نانكه گ وئيم: نور ماه از خورشيد

است.

5- متواترات: و آن قضاياى بديهيّه‌ايست كه تصديق آنها نياز باقامه دليل‌

ندارد ولى متوقّف بر مقدّمات مسموعه باشد چ نان چ ه گ وئيم:

شهر مكّه معظّمه موجود است.

6- فطريّات: و آن قضاياى بديهيّه‌ايستكه تصديق آنها احتياج باقامه برهان‌

ندارد، ولى توقّف بر مقدّمات فطريّه داشته باشد چ نان چ ه گ وئيم:

عدد چ هار زوج است.

و چ نان چ ه ملاحظه ميشود تمام اين شش قسم در عدم احتياج به برهان با هم‌

مشترك هستند ولى فارقى بين قسم اول (اوّليات) و پ نج قسم اخير است و آن‌

اينستكه در قسم اوّل علاوه بر آن احتياج به مقدّمه ديگرى نيست بخلاف پ نج قسم‌

ديگر حال با توجّه باين مقدّمه، گ وئيم:

مدّعاى مصنّف (ره) اينستكه احتياج ممكن به مؤثّر از جمله قضاياى اوليّه‌

است يعنى نه نياز باقامه دليل داشته و نه متوقّف بر تصوّر مقدّمه‌اى ميباشد.

اشكال و جواب‌

امّا تقرير اشكال: قضيّه: « ممكن محتاج به مؤثّر است» كه ادّعاى اوليّت‌