يا حكم ميكنيم باستحاله محمول از موضوع در وقت معيّن چ نان چ ه گ وئيم:

كلّ قمر منخسف بالضّرورة وقت الحيلولة.

يا حكم باستحاله در وقت غير معيّن است كه بآن منتشره گ ويند مانند:

كلّ انسان متنفّس بالضّرورة وقتا ما.

5- ضرورت بشرط محمول: و آن استحاله انفكاك محمول از موضوع است در

حال ثبوتش براى موضوع مانند:

كلّ انسان كاتب بالضّرورة ان كان كاتبا.

از عبارت مرحوم مصنّف در شرح چ نين برمى‌آيد كه امكان اخصّ ناظر

است بسلب ضرورت ازليّه و ذاتيّه و وصفيّه و وقتيّه در صورتيكه ذات مشروط بوقت و وصف‌

نباشد و بعبارت ديگر از شش قسم مذكور سه قسم آن قابل سلب ضرورت نبوده و سه‌

قسم ديگر ميباشند.

يعنى ضرورت بشرط محمول و وقتيّه و مشروطه عامّه قابل نبوده و باقى را

مى‌توان بامكان اخصّ مقيّد نمود.

قوله: و يفهم منه: ضمير در « منه » به ممكن راجع است.

قوله: فكانّه اخصّ من الوجهين المذكورين: ضمير در « كانّه » به معناى ثالث‌

راجع بوده و مقصود از « وجهين » دو معناى ديگر يعنى امكان عام و امكان خاصّ‌

مى‌باشد.

قوله: غير ضرورىّ البتّة: يعنى بحسب ذات.

قوله: لاستوائها بالنّسبة الى الكتابة و الّلا كتابة: ضمير در « استوائها » به طبيعت‌

انسانيّه راجع است.

قوله: مشروط بهما الكتابة: ضمير در « بهما » به وصف عنوانى و وقت راجع‌

است.

شرح عربى: و، امكان، استقباليّ، و هو سلب الضّرورات جميعا حتّى الضّرورة

بشرط المحمول لكونه معتبرا فى الاوصاف المستقبلة للشّيى‌ء.

قال المحقّق الطّوسيّ قدّس سرّه عند ذكر الشّيخ هذا المعنى:

فصول الحكمة، شرح فارسى بر منظومه (مبحث الهيات) ؛ ج‌2 ؛ ص535