ضرورت ذاتيّه، ضرورت وصفيّه، ضرورت وقتيّه از هر دو طرف قضيّه، لذا

اين امكان هم از امكان عام و هم از امكان خاصّ اخصّ ميشود، زيرا امكان عام‌

چ نان چ ه قبلا گ ذشت سلب ضرورت از جانب مخالف قضيّه است فقط و امكان‌

خاصّ سلب ضرورت است از هر دو طرف و از ناحيه خصوص ضرورات ثلاثه لا

بشرط است و البتّه اين امكان از امكان اوّل اخصّ ميشود.

ولى امكان اخصّ آنست كه هم سلب ضرورت از دو طرف قضيّه كند و

هم نظر بخصوص ضرورات ثلاثه داشته باشد و بديهى است اين معنا از امكان‌

خاصّ اخصّ ميشود و بمقتضاى اخصّ الاخصّ من الشّيى‌ء هو اخصّ منه قهرا از

امكان عام نيز اخصّ ميشود.

و بهمين معناى سوّم شيخ در منطق اشارات (طبع سه جلدى جلد اوّل- ص‌

153) اشاره فرموده چ نان چ ه نقل عبارتش در شرح عربى گ ذشت.

قوله: فالكتابة ضروريّة للانسان الخ: اهل ميزان براى ضرورت شش قسم بيان‌

نموده‌اند:

1- ضرورت ازليّه: و آن استحاله انفكاك محمول از موضوع است بدون‌

قيدى از قيود، حتّى قيد وجود موضوع را نيز در آن لحاظ نميكنند چ نان چ ه گ وئيم:

اللّه موجود بالضّرورة.

2- ضرورت ذاتيّه: و آن استحاله انفكاك محمول از موضوع است در زمان‌

وجود موضوع چ نان چ ه گ وئيم:

الانسان انسان بالضّرورة مادام موجودا.

3- ضرورت وصفيّه: كه از آن بمشروطه عامّه تعبير ميكنند و آن استحاله‌

انفكاك محمول از موضوع است مشروط باتّصافش بعنوان وصف كذائى چ نان چ ه‌

ميگوئيم:

الانسان متحرّك الاصابع بالضّروره مادام كاتبا:

4- ضرورت وقتيّه:

و آن بر دو قسم است: