حضورى (خارجى) باشد هركدام مشروط هستند به اين‌كه اجمالا مدلولشان از نظر سامع معهود باشد يا ذكرا و يا ذهنا و يا خارجا.

اما موصول: در معرفه بودن موصول شرط استكه سامع علم به صله داشته باشد و در غير اينصورت فرقى بين موصول و نكره نيست بلكه چه بسا ابهام بعضى از موصولات همچون موصولات مشترك مانند (من و ما و ال) از نكرات بيشتر است زيرا نكره از حيث تأنيث و تذكير و افراد و تثنيه و جمع مشخّص است بخلاف اين سنخ از موصولات.

امّا اسم اشاره: بديهيست تا اشاره حسيّه همراه ادات اشاره نباشد مشاراليه معلوم و مشخّص نمى‌شود پس مى‌توان گفت مسمّاى اين سنخ از معارف نيز در مرتبه دوّم حاضر مى‌شود.

شارح گويد: طبق اين تقرير علم نيز مسمّاى خود را براى بار دوّم در ذهن سامع حاضر مى‌كند زيرا همانطوريكه مثلا در موصول علم به صله شرط است و اين امر موجب مى‌شود بگوئيم مدلول آنها ابتداء در ذهن حاضر نمى‌شود عينا در علم شرط است سامع عالم به وضع باشد و الّا علم با نكره پيش وى مساوى ميشوند پس قيد ابتداء معنايش همانست كه قبلا شرح شد.

مثال مسنداليه علم‌

مصنّف براى مسنداليه علم آيه شريفه [ قل هو اللّه احد ] را مثال مى‌آورد.

البته در تركيب اين آيه دو وجه است:

1- هو مبتداء و [اللّه‌] خبر اوّل و [احد] خبر دوّم باشد كه طبق‌