بعيدى از اعتقادشان بوده قصد و اراده نكرده‌اند.

البته معلوم باشد اگر مصنّف بجاى [لانّهم لم يعتقدوه‌] لانّهم اعتقدوا عدم صدقه مى‌گفت عبارت ظاهرتر و روشن‌تر مى‌بود.

و بهرتقدير نتيجه كلام آنكه: مراد كفّار از خبر در حال جنون نه صدق است و نه كذب و بدين ترتيب واسطه بين اين دو ثابت مى گردد و چون ايشان عقلاء و از اهل محاوره و لسان بوده و به لغت آشنا هستند لاجرم بگفته ايشان مى‌توان اعتماد نمود، از اينرو اين معنا ثابت مى‌شود كه برخى از اخبار وجود دارد كه نه صدق است و نه كذب و از جمله آنها اخبار حال جنون مى‌باشد كه بگمان و پندار ايشان اخبار حشر و نشر صادر از حضرت نبوى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از اين قبيل است بنابراين كلاميكه در اينمقام گفته شده متوجّه نيست و آن اينستكه برخى گفته‌اند:

از عدم اعتقاد ايشان بصدق پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم لازم نمى‌آيد كه حضرتش صادق نباشد.

و وجه عدم توجه اينكلام و بطلان اين سخن آنستكه:

جاحظ نخواسته كلام ايشان را دليل بر عدم صدق قرار دهد تا اين اشكال صورت گيرد بلكه مراد اينستكه اراده صدق از اينكلام نشده كما اينكه كذب نيز قصد نشده است.

شرح فارسى:

توضيح‌

استدلال جاحظ

جاحظ براى اثبات مدّعاى خويش به آيه شريفه مزبور