برخى از ادباء پنداشته‌اند كه عبارت مزبور معطوف است بر [حدّ الاعجاز] و ضمير در [منه‌] نيز به آن برمى‌گردد يعنى طرف اعلا حدّ اعجاز با آنچه نزديك به حدّ اعجاز است مى‌باشد.

و در اين تقدير نظر و تأمل است زيرا مرتبه نزديك بحدّ اعجاز از طرف اعلى بحساب نمى‌آيد و اين معنا را در شرح يعنى كتاب مطوّل واضح روشن نموده‌ايم.

و حدّ اسفل عبارتست از مرتبه‌ايكه وقتى كلام را از آن بمادونش يعنى به مرتبه ديگرى كه از آن پائين است تنزّل داديم كلام اگر چه اعرابش صحيح باشد از نظر بلغاء به اصوات حيوانات ملحق ميگردد

و مقصود از اصوات حيوانات صداهائى است كه از محلهاى خود خارج شده بدون اينكه واجد اعتبارات لطيف و خواص زائد بر اصل مراد باشند.

شرح فارسى:

توضيح‌

بلاغت داراى دو حدّ و دو طرف است.

1- طرف اعلى و مرتبه نزديك با آن.

2- طرف اسفل.

اما طرف اعلى: عبارتست از آنكه كلام بحدّ اعجاز برسد به طوريكه بشر از آوردن نظيرش عاجز باشد و نيز اگر كلام در مرحله‌اى بوده كه بطرف مزبور نزديك باشد آن هم از حدّ اعجاز محسوب مى شود و بعبارت ديگر طرف اعلى و مرتبه نزديك بآن هردو حدّ اعجاز هستند.

بنابراين ضمير در [منه‌] به [اعلى‌] راجع بوده و كلمه [ما يقرب منه‌]