بيان مراد

حاصل فرموده مصنّف اينستكه:

هركدام از تثنيه و جمع داراى هيئت و مادّه‌اى بوده كه هركدام وضع و جعل مستقلّ و عليحدّه‌اى دارند.

مثلا كلمه « عينان » كه تثنيه است مادّه‌اش عبارتست از « ع- ى- ن» و هيئتش عبارتست از شكل و كيفيّتى كه پس از اضافه علامت تثنيه يعنى « الف و نون» پديد مى‌آيد.

در نتيجه بايد گفت:

مادّه همان صيغه مفرد است كه هيئت تثنيه يا جمع بر آن عارض مى‌شوند و پرواضح است كه مفرد يعنى مادّه در قبال افاده اصل معنا وضع شده و هيئت براى افاده تعدّد در معنا جعل گرديده است.

با توجّه باين نكته مى‌گوئيم:

هيئت صرفا بر تعدّد دلالت داشته و بيشتر نمى‌توان از آن استفاده كرد و چون صيغه تثنيه مثلا همان مفرد است باضافه علامتى كه دلالت بر افراد متعدّد از مادّه را دارد لاجرم بايد ديد كه كلمه « عينان » مثلا تثنيه عين بچه معنائى مى‌باشد:

اگر مفرد آن عين بمعناى چشم است پس عينان معنايش دو فرد از چشم مى‌باشد.

و اگر مفروش عين بمعناى چشمه مى‌باشد پس عينان يعنى دو فرد از چشمه.

و پرواضح است اگر از « عينان » چشم و چشمه هردو اراده شده باشند مى‌بايد مادّه آنرا در هردو معنا استعمال نموده و بدين ترتيب معناى « عينان » دو چشم و دو چشمه مى‌باشد و لازمه اين بيان آنستكه مفرد در بيش از يك معنا استعمال شده باشد و حال آنكه مستدلّ خود به عدم جواز آن معترف است.

قوله: الّا انّ ذلك: مشار اليه « ذلك » افاده تعدّد مى‌باشد.

قوله: الّذىّ طرأت عليه التّثنية و الجمع: ضمير در « عليه » به الّذىّ كه صفت‌