مى گويند صفات خدا عين ذات او است در اين دو جمله خلاصه مى شود.

جبائى: عالم بذاته لا بعلم

اماميه و معتزله: عالم بعلم هو ذاته

در نظريه نخست صفتى به نام علم وجود ندارد و جا دارد كه نافى صفات معرفى شود ولى در دومى (كه بعداً بيان مى شود) صفتى به نام علم هست چيزى كه هست وجود از نظر كمال، به درجه اى است كه ذات برابر علم و با ذات اتحاد دارد.[1]

لغزشگاه ابوعلى اين جا است كه تصور كرده كه صفت در همه جا بايد قائم به غير باشد در حالى كه اين ويژگى جنبه غالبى دارد ولى گاهى همان علم معروف به عرض پا فراتر نهاده و جوهر مى شود مانند علم انسان به ذات خود كه علم حضورى است.

علم داراى مراتب و درجاتى است، در مرحله اى عرض و قائم به نفس انسان، مانند علم به اشياء، و در مرحله ديگر عين ذات و متحد با او و در درجه جوهر قرار مى گيرد و نيز در مرحله اى ممكن، و در مرحله ديگر واجب الوجود مى باشد، تشكيك در وجود اين مشكل به نحو روشن برطرف نموده است.

بنابراين نبايد انتظار داشت كه صفات در تمام موارد قائم به غير باشد و پا از آن فراتر ننهد و توضيح اين مطلب را در تبيين نظر سوم مى خوانيد.