انديشه تصحيح صفات زائده بر ذات

حساب اشاعره از اهل حديث جدا است، گروه دوم اهل منطق و استدلال نيست بلكه به دنبال ظواهرى نقلى هستند كه اساس عقيده آنها را تشكيل دهد، ولى اشاعره، بالأخص طبقات بعدى، اهل منطق و استدلالند. براى اثبات نظريه خود كوشش مى كنند مشكل تعدد قدماء ثمانيه را به گونه اى حل كنند.

ايجى در مواقف، و شارح آن ميرسيدشريف مى گويند: «تعدد ذوات قديم، محال و اعتقاد به آن مايه كفر است نه ذات و صفات قديم[1] پذيرش يك نوع تعدد واجب، حاكى است كه برهان وحدت واجب الوجود، از نظر دور دانسته اند زيرا برهان امتناع تعدد واجب هر نوع تعدد را اعم از ذات و صفات باطل مى داند.[2]

توجيه ديگرى را شيخ مفيد از آنان نقل مى كند، و آن اين كه صفات افزون بر ذات خدا نه او است و نه غير او.[3] اين نوع توجيه جز لغزگويى و معماسازى چيز ديگرى نيست و عقايد اسلامى از وضوح و سهولت فوق العاده برخوردار است نه غموض و تعقيد.

نظريه نيابت ذات از صفات

ابوعلى جبائى(م303) استاد شيخ اشعرى از مشايخ معتزله است و او درباره صفات ثبوتى خدا نظريه خاصى دارد كه بعدها به نظريه «نيابت ذات