درباره آن بحث مى‌كنيم لكن قبلا ببينيم چه نسبتى بين معناى لغوى و اصطلاحى تعارض است.

«تعارض» لغتا از كلمه «عرض» گرفته شده و عرض به‌معناى اظهار و آشكار كردن است، «تعارضا» يعنى: او خودش را به اين آشكار و اظهار نمود و آن ديگرى هم خود را به او اظهار نمود. اما اينكه اصوليين تعارض را به‌معناى «تنافى» گرفته‌اند در حقيقت، نقل مباين به مباين نموده‌اند يعنى: لفظى كه براى «عرض» و تظاهر، وضع شده بود در «تنافى» استعمال كرده‌اند به عبارت واضح‌تر: كلمه «تعارض» بر اثر كثرت استعمال- در «تنافى»وضع تعيّنى پيدا كرده است‌ [1].

معناى اصطلاحى تعارض‌

شيخ اعظم قدّس سرّه در كتاب رسائل، تعارض را چنين تعريف كرده‌اند:

ان التعارض تنافى «مدلولى» الدليلين على وجه التناقض او التضاد و كيف كان فلا يتحقق الا بعد اتحاد الموضوع و الا لم يمتنع اجتماعهما ... [2].

تعارض، بنا بر تعريف مذكور، از اوصاف مداليل دليلين است و قوامش به مدلولين مى‌باشد.

مصنف قدّس سرّه از تعريف مشهور و مذكور عدول نموده و آن را چنين تعريف كرده‌اند:

التعارض هو تنافى «الدليلين» او الادلة بحسب الدلالة و مقام الاثبات على وجه التناقض‌

[1]استعمال ابتدائى آن، مجازى و شايد علاقه آن‌هم «مشابهت» بوده- در تنافى كأنّ يكى خود را بر ديگرى ظاهر و غالب مى‌نمايد و آن را نفى مى‌كند و آن ديگرى هم به همين ترتيب.

[2]ر. ك: فرائد الاصول 431.