حكم مى گردد; به بيان ديگر، اين مناسبت ها هنگام شنيدن دليل، باعث انسباق تخصيص يا تعميم آن مى شود، و اين انسباق، حجت است، زيرا سبب انعقاد ظهور براى دليل مى شود و هر ظهورى نيز حجت است.

توضيح:

گاهى حكم به موضوعى تعلق مى گيرد كه مدلول آن عام و فراگير است، اما عرف به اين دليلى كه ميان حكم و عموميت موضوع سازگارى نيست، آن حكم را بر بعضى از مصاديق آن ثابت مى نمايد و حكم را تخصيص مى زند، مانند اين كه در دليل شرعى گفته شود: «اغسل ثوبك اذا اصابه الدم»، كه عرف از آن، شستن خون با آب را مى فهمد، هر چند از نظر لغوى، «غَسل» به معناى شستن با هر مايعى است. و گاهى حكم به موضوعى خاص تعلق مى گيرد، اما عرف از آن مفهومى عام مى گيرد و حكم را تعميم مى دهد، مانند آن كه مولا در مورد مشك آبى كه نجاست در آن افتاده، بگويد: «لا تتوضأ منها و لا تشرب»، كه عرف اين حكم را تعميم مى دهد و آن را در مورد هر ظرف آبى كه نجاست در آن بيفتد جارى مى داند.

خمينى، روح الله، الرسائل، جزء 2، ص 37 و 105.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 1، ص 257.

مهريزى، مهدى، كتابشناسى اصول فقه شيعه، ص 33 و 36.

ايروانى، باقر، الحلقة الثالثة فى اسلوبها الثانى، ج 4، ص 84.

مناسب حقيقى

وصف داراى مناسبت واقعى با حكم شرعى

مناسب حقيقى، مقابل مناسب اقناعى، و به معناى وصفى است كه با حكم شرعى سازگارى دارد و اين سازگارى هميشگى بوده و با تأمل و دقت از بين نمى رود، مانند: وصف «اسكار» كه با حرمت شراب سازگار است، زيرا زايل نمودن عقل، امرى ناپسند و مذموم و حفظ آن لازم و ضرورى است و اين تناسب و سازگارى با تدبر و دقت زايل نمى شود بلكه سازگارى آن با حكم حرمت بيشتر آشكار مى گردد.

زهيرالمالكى، محمد ابوالنور، اصول الفقه، ج 4، ص 94.

فخر رازى، محمد بن عمر، المحصول فى علم اصول الفقه، ج 5، ص 159.

مناسب حقيقى اخروى

ر.ك: مناسب اخروى

مناسب حقيقى دنيوى

ر.ك: مناسب دنيوى

مناسب دنيوى

وصف مناسب در قياس داراى منفعت دنيوى يا دافع ضرر دنيوى

مناسب دنيوى، از اقسام مناسب حقيقى و به معناى وصف مناسبى است كه براى انسان در دنيا جلب منفعت يا دفع ضرر مى نمايد، مانند: وصف سرقت، كه با حرمت و اجراى حد مناسب است و منفعتى كه در شرع بر اين حكم مترتب مى شود، حفظ مال است كه اين منفعت متعلق به دنيا است.

زهيرالمالكى، محمد ابوالنور، اصول الفقه، ج 4، ص 85و95.

مناسب دنيوى تحسينى

ر.ك: مناسب تحسينى

مناسب دنيوى ضرورى

ر.ك: مناسب ضرورى

مناسب دنيوى مصلحى

ر.ك: مناسب مصلحى

مناسب ضرورى

وصف مناسب در قياس داراى منافع دنيوى ضرورى

مناسب ضرورى، از اقسام مناسب دنيوى بوده و عبارت است از امرى كه منافع دنيوى آن ضرورى مى باشد، به گونه اى كه حفظ ضرورتى از ضرورت هاى پنج گانه دنيوى (نفس، مال، عقل، دين و نسب) به آن بستگى دارد، مانند: قتل عمد عدوانى، كه با تشريع حكم قصاص براى آن، حفظ نفس كه يكى از ضرورت هاى پنج گانه است تأمين مى شود، و يا مانند: كفر و ارتداد، كه با تشريع حكم قتال با كافران و مرتدان، حفظ دين تأمين مى شود.

زهيرالمالكى، محمد ابوالنور، اصول الفقه، ج 4، ص 95.

مناسب غريب

وصف مناسبى با اعتبار شرعى نوع آن در نوع حكم

مناسب غريب، از اقسام مناسب معتبر بوده و عبارت است از مناسبى كه شارع نوع آن را در نوع حكم معتبر دانسته است، مانند: وصف طعام بودن كه وصف مناسب با حرمت ربا در گندم است.

علت اين كه اين وصف را غريب مى گويند، اين است كه شارع فقط نوع آن را در نوع حكم معتبر شمرده است و جنس آن را در نوع حكم و يا نوع آن را در جنس حكم معتبر ندانسته است.

نكته اول:

در تعريف مناسب غريب، اختلاف است. تعريفى كه ارايه شد، مورد قبول «ابن حاجب» و بعضى از «شافعيه» است،1 اما «غزالى» و اصوليون حنفيه گفته اند: وصف غريب، وصفى است كه شارع جنس آن را در جنس حكم معتبر شمرده است[2]

نكته دوم:

برخى از اصوليون، مناسب غريب را غير قابل تصور مى دانند[3]

[1]زحيلى، وهبه، اصول الفقه الاسلامى، ج 1، ص 682 و 684 و 688