مخصِّص

دليلِ تخصيص زننده و محدود كننده دليل ديگر

مخصص، دليلى است كه عام را تخصيص مى زند و گستره نفوذ و تأثير آن را محدود نموده و شمارى از افراد عام را از حكم آن بيرون مى كند.

به بيان ديگر، هر گاه دليل خاص، بر دليل عام مقدم گردد، آن خاص را مُخصِّص و آن عام را مُخَصَّص يا مخصوص مى نامند و به اين لحاظ، بين خاص و مخصص فرق است، زيرا ممكن است به دلايلى عام بر خاص مقدم گردد كه در اين صورت، خاص را مخصصِّ نمى گويند.

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 234.

اسنوى، عبد الرحيم بن حسن، التمهيد فى تخريج الفروع على الاصول، ص 380.

رشاد، محمد، اصول فقه، ص 154.

محقق حلى، جعفر بن حسن، معارج الاصول، ص 95.

محمدى، ابوالحسن، مبانى استنباط حقوق اسلامى يا اصول فقه، ص 81.

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 2،1، ص 517.

فاضل تونى، عبد الله بن محمد، الوافية فى اصول الفقه، ص 119.

صاحب معالم، حسن بن زين الدين، معالم الدين و ملاذ المجتهدين، ص 116.

فيض، عليرضا، مبادى فقه و اصول، ص 234.

شهابى، محمود، تقريرات اصول، ج 1، ص 87.

زهيرالمالكى، محمد ابوالنور، اصول الفقه، ج 2، ص 244.

زحيلى، وهبه، الوجيز فى اصول الفقه، ص 200.

جعفرى لنگرودى، محمد جعفر، مقدمه عمومى علم حقوق، ص 263.

حيدر، محمد صنقور على، المعجم الاصولى، ص 364.

عجم، رفيق، موسوعة مصطلحات اصول الفقه عند المسلمين، ج 2، ص 1388.

مخصص صريح

ر.ك: مخصص مبيَّن

مخصص عقلى

ر.ك: مخصص لبّى

مخصص عقلى ضرورى

مخصِّص برگرفته از بداهت عقل

در جايى كه مخصص، حكم ضرورى عقل باشد، آن را مخصص عقلى ضرورى مى نامند; به بيان ديگر، در جايى كه عقل بى درنگ حكمى را درك كند، آن حكم را حكم عقل ضرورى، و در صورتى كه با آن، عامى را تخصيص بزنند، آن را مخصص عقلى ضرورى مى خوانند.

مانند اين كه مولا بگويد: «اكرم العلماء» و عبد با عقل خود درك كند كه مولا اكرام همه عالمان كره زمين را نخواسته، بلكه اكرام عالمان محل و يا كشور خود را خواسته است.

نكته:

مخصص لُبّى ضرورى، در حكم مخصص لفظى متصل بوده و سبب اجمال عام مى گردد.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 154 و 150.

فيض، عليرضا، مبادى فقه و اصول، ص 235.

مخصص عقلى نظرى

ر.ك: مخصص لبّى غير ضرورى

مخصص غير مستقل

ر.ك: مخصص متصل

مخصص لبّى

مخصِّص غير لفظى

مخصص لبّى، مقابل مخصص لفظى مى باشد و عبارت است از مخصصى كه از نوع معنا بوده و قالب لفظى ندارد; به بيان ديگر، مخصصى كه در لفظ و كلام نباشد، مخصص لبّى است، مانند اين كه مولا بگويد: «اكرم العلماء» اما اجماع يا عقل، به اكرام نكردن فاسق حكم كند; در اين مورد، اجماع يا عقل، مخصص لبّى به شمار مى آيد.

مشكينى، على، تحرير المعالم، ص 110.

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 234.

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص 259.

فيض، عليرضا، مبادى فقه و اصول، ص 235.

شهابى، محمود، تقريرات اصول، جزء 1، ص 89.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 2، ص 112.

رشاد، محمد، اصول فقه، ص 155.

جعفرى لنگرودى، محمد جعفر، مقدمه عمومى علم حقوق، ص 265.

حيدرى، على نقى، اصول الاستنباط، ص 139.

ولايى، عيسى، فرهنگ تشريحى اصطلاحات اصول، ص 308.

نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 1، ص 474.

خويى، ابوالقاسم، محاضرات فى اصول الفقه، ج 5، ص 196.

حيدر، محمد صنقور على، المعجم الاصولى، ص 368.

مخصص لبّى ضرورى

ر.ك: مخصص عقلى ضرورى.

مخصص لبّى غير ضرورى

ر.ك: مخصص عقلى نظرى.

مخصص لبّى نظرى

ر.ك: مخصص لبّى غير ضرورى

مخصص لفظى

دليل لفظىِ تخصيص زننده دليل ديگر

مخصص لفظى، كه مقابل مخصص لُبّى مى باشد، مخصصى است كه در قالب لفظ و كلام مى آيد، مانند آن كه مولا بگويد: «اكرم العلماء» و سپس بگويد: «لا تكرم الفساق».