مجال ادله فقاهتى

ر.ك: مجارى اصول عملى

مجال قياس

ر.ك: مجارى قياس

مجتهد

شخص داراى ملكه استنباط حكم شرعى فرعى از منابع معتبر

مجتهد، به فردى گفته مى شود كه با فراگيرى علوم مختلف و تحصيل شرايط لازم، براى او ملكه و حالت نفسانى ايجاد مى شود كه به سبب آن مى تواند حكم شرعى فرعى را از منابع معتبر (ادله و اصول و قواعد) استنباط نمايد.

نكته اول:

از نظر مرحوم «صاحب قوانين»، كلمه مجتهد به دو معنا به كار مى رود:

1. به معناى عالم، در مقابل مقلد و عامى، كه به اين معنا مجتهد، به عالم اخبارى هم گفته مى شود;

[2]به معناى عالم اصولى كه هم قدرت اجتهاد دارد و هم استنباط احكام مى نمايد; اين اصطلاح، در مقابل اخبارى بوده و عالم اخبارى را در بر نمى گيرد

نكته دوم:

در روايات، عنوان «مجتهد» به كار نرفته است، بلكه از عناوينى مانند: عالم، فقيه، حاكم و عارف به احكام استفاده شده است و احكامى مانند جواز افتا و نفوذ قضا و غيره بر اين عنوان مترتب شده است.

ميرزاى قمى، ابوالقاسم بن محمد حسن، قوانين الاصول، ج 2، ص 138.

جزايرى، محمدجعفر، منتهى الدراية فى توضيح الكفاية، ج 8، ص 362.

بحرالعلوم، محمد، الاجتهاد اصوله و احكامه، ص 169.

مجتهد اخبارى

ر.ك: اخباريون

مجتهد اصولى

ر.ك: اصوليون

مجتهد انسدادى

مجتهد معتقد به انسداد باب علم و علمى به احكام شرعى

مجتهد انسدادى، مجتهدى است كه به بسته بودن راه دست يابى به احكام شرعى اعتقاد دارد; به بيان ديگر، به انسداد باب علم و علمى به احكام معتقد بوده و ظن مطلق را حجت مى داند. در باب تقليد، برخى علما معتقدند تقليد از مجتهد مطلق انفتاحى صحيح است، اما به تقليد از مجتهد مطلق انسدادى، اشكال نموده و به ادله اى استدلال كرده اند، از جمله اين كه ادله تقليد، بر جواز رجوع جاهل به عالم دلالت مى كند، در حالى كه مجتهد انسدادى جاهل است، زيرا اعتراف مى كند كه به احكام عالم نيست.

اما برخى ديگر از علما به جواز تقليد از مجتهد انسدادى حكم داده اند.

شيرازى، محمد، الوصول الى كفاية الاصول، ج 5، ص 393.

جزايرى، محمدجعفر، منتهى الدراية فى توضيح الكفاية، ج 8، ص 385.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 6، ص 336.

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص 530.

مجتهد انفتاحى

مجتهد معتقد به انفتاح باب علم و علمى به احكام شرعى

مجتهد انفتاحى، مجتهدى است كه به باز بودن راه دست يابى به احكام شرعى اعتقاد دارد و دست يابى به آن را از راه ادله علم آور (نص يا خبر متواتر) و يا ادله ظنى معتبر (ظواهر قرآن و خبر واحد) ممكن مى داند; به بيان ديگر، به انفتاح باب علم و علمى معتقد است.

در بحث تقليد از مجتهد، علما معتقدند فتواهاى مجتهد مطلق، نسبت به مقلدانش حجت است، به شرط آن كه مجتهد مطلق، باب علم و علمى را مفتوح بداند.

در نفوذ حكم قاضيى كه مجتهد مطلق انفتاحى است نيز اختلافى وجود ندارد.

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص 530.

جزايرى، محمدجعفر، منتهى الدراية فى توضيح الكفاية، ج 8، ص 285 و (403-402).

شيرازى، محمد، الوصول الى كفاية الاصول، ج 5، ص 393.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 6، ص 335.

مجتهد حى

مجتهد زنده; بحث از اعتبار يا عدم اعتبار حيات در تقليد از مجتهد

درباره جواز تقليد از مجتهد، مباحثى در اصول مطرح است، از جمله اين كه:

آيا شرط تقليد از مجتهد، زنده بودن او است؟ اصوليون شيعه، حيات مجتهد را شرط تقليد از او دانسته و تقليد ابتدايى از ميت را جايز نمى دانند، ولى علماى اخبارى، تقليد ابتدايى از ميت را جايز مى دانند، اما از آن جا كه مبناى اين فتوا درست نيست، برخى از اصوليون شيعه در مسئله، مخالفت آنها را ناديده گرفته و ادعاى اجماع نموده اند.

برخى از علماى اهل سنت، تقليد ابتدايى از مجتهد ميت را جايز دانسته اند و گروهى ديگر حتى تقليد از مجتهدان زنده را جايز ندانسته و آن را به تقليد از ائمه مذاهب چهارگانه اهل سنت منحصر مى دانند، زيرا به بسته بودن باب اجتهاد معتقد هستند.

نيز ر.ك: تقليد ابتدايى.