متيقِّن

متعلق يقين

متيقِّن، به چيزى مى گويند كه يقين به آن تعلق مى گيرد (متعلق يقين)، خواه حكم باشد يا موضوع، امر وجودى باشد يا عدمى، كلى باشد يا جزئى، مانند: حيات زيد، يا وجوب نماز جمعه در عصر حضور معصوم.(عليه السلام)

نكته:

از جاهايى كه از متيقن سخن به ميان مى آيد، بحث استصحاب و قاعده يقين است.

خمينى، روح الله، الرسائل، جزء 1، ص 89.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص 250.

متيقَّن اجمالى

ر.ك:معلوم اجمالى

متيقَّن بالذات

صورت ذهنى شىء متعلق يقين

متيقََّن بالذات، مقابل متيقّن بالعرض بوده و عبارت است از صورت ذهنى چيزى كه در خارج يقين به آن تعلق گرفته است، و از آن جا كه صورت ذهنى، اولا و بالذات متعلق يقين قرار مى گيرد و ثانياً و بالعرض يقين به وجود خارجى تعلق مى گيرد، صورت ذهنى را متيقَّن بالذات مى گويند; براى مثال، وقتى مكلف به طهارت چيزى يقين پيدا مى كند، در اين حالت، صورت ذهنى طهارت را متيقَّن بالذات و طهارت واقعى شىء در خارج را متيقَّن بالعرض مى گويند.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 6، ص 312.

متيقّن بالعرض

وجود خارجى شىء متعلق يقين

متيقن بالعرض، مقابل متيقن بالذات بوده و عبارت است از وجود خارجى شيئى كه يقين به آن تعلق گرفته است; براى مثال، هرگاه نسبت به حيات زيد يقين حاصل شود، به صورتى (مفهومى) كه از حيات زيد در ذهن مى آيد، متيقن بالذات و به حيات زيد در عالم خارج، متيقن بالعرض گفته مى شود.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 6، ص 312.

متيقن تفصيلى

ر.ك: معلوم تفصيلى

مثبتات استصحاب

ر.ك: مثبتات اصول.

مثبتات اصول

آثار شرعى مترتب بر اصول عملى به وساطت امرى عقلى يا عادى

مثبتات اصول، عبارت است از آثار شرعى با واسطه مؤداى اصول عملى، در صورتى كه آن واسطه موضوعى عادى يا عقلى باشد; براى نمونه، در استصحاب اگر اثر شرعى بر مستصحب به واسطه موضوعى عادى يا عقلى بار شود به آن مستصحب مثبت گويند; مثل اين كه زيد در ده سالگى به مسافرت رفته، و الآن ده سال است كه از او خبرى نيست; پدرش نذر مى كند اگر به صورت او مو روييده باشد، مبلغى پول به فقير بدهد، حال اگر از طريق استصحاب حيات، زنده بودن او ثابت شود، چون اثر عادى حيات او «روييدن موبر صورت» است، نمى توان گفت اداى نذر بر شخص ناذر واجب است، زيرا اثر شرعى بر مؤداى اصل (مستصحب) كه حيات زيد است، مترتب نيست، بلكه بر لازمه عادى آن كه «روييدن مو بر صورت» است بار گرديده و چون اصل مثبت است، نذر كه مثبت آن است ثابت نمى شود.

نيز ر.ك: اصل مثبت.

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 4، ص 488.

همان، ج 3، ص 111.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 6، ص 188.

مثبتات وضع

ر.ك: علايم حقيقت

مجارى احتياط

ر.ك: مجراى احتياط

مجارى استصحاب

ر.ك: مجراى استصحاب

مجارى اصول عملى

موارد صلاحيت دار براى جريان يافتن اصول عملى در آنها

مراد از مجارى اصول عملى، جاهايى است كه اصول عملى صلاحيت دارد در آنها به كار گرفته شود.

توضيح:

اصول عملى قواعدى است كه مجتهد پس از جستوجو از دليلى (قطعى يا ظنى معتبر) بر حكم شرعى و دست نيافتن به آن، براى خروج از شك و تشخيص وظيفه خود، در عمل به آنها تمسك مى كند. از آن جا كه اين اصول متعدد بوده و هر يك در مورد خاص و با وجود شرايط خاصى به كار گرفته مى شود، به جايى كه هر يك از آنها، در آن جا به كار گرفته مى شود «مجرا» مى گويند.

به طور كلى، مورد جريان اصول عملى در جايى است كه