2 و 1. آمدى، على بن محمد، الإحكام فى اصول الأحكام، ج 3،4، ص 164.

[3]حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، ج 18، ص 25

[5]زهيرالمالكى، محمد ابوالنور، اصول الفقه، ج 4، ص 4

فخر رازى، محمد بن عمر، المحصول فى علم اصول الفقه، ج 5، ص 5.

خضرى، محمد، اصول الفقه، ص 333.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 2، ص 518.

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 251.

شهابى، محمود، رهبر خرد، ص 241.

زحيلى، وهبه، اصول الفقه الاسلامى، ج 1، ص 600.

طباطبايى حكيم، محمد تقى، الاصول العامة للفقه المقارن، ص 303.

قياس (منطق

استدلال از كلّى به جزئى، مفيد يقين به حسب صورت استدلال

قياس (منطق)، مقابل قياس (اصول) بوده و به معناى استدلال در قالب يكى از اشكال منطقى براى پى بردن به قضيه مجهول از راه قضيه معلوم است، به گونه اى كه قضيه مجهول لازمه قضيه معلوم مى باشد. قياس منطقى با قياس اصولى فقهى كاملا متفاوت است; آن چه را منطقى، قياس مى داند، اصولى يا فقيه، دليلى معتبر و قطعى مى شمارد و به نام برهان و «دليل» از آن ياد مى كند، و آن چه را اصولى قياس مى شمارد منطقى از آن به عنوان تمثيل ياد مى كند و براى آن حجيت و اعتبار قائل نيست.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 2، ص 519.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 3، ص 352.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص 170.

همان، ج 1، ص (199-198).

جناتى، محمد ابراهيم، منابع اجتهاد (از ديدگاه مذاهب اسلامى)، ص 265.

محمدى، ابوالحسن، مبانى استنباط حقوق اسلامى يا اصول فقه، ص 189.

غزالى، محمد بن محمد، المستصفى من علم الاصول (به ضميمه فواتح الرحموت بشرح مسلم الثبوت)، ج 2، ص 249.

قياس آشكار

ر.ك: قياس جلى

قياس اخاله

ر.ك: قياس تخريج مناط

قياس ادنى

كمتر بودن وضوح يا تحقق «علّت» در «فرع» قياس فقهى

قياس ادنى، به قياسى گفته مى شود: كه تحقق علت در فرع انطباق عنوان علت بر فرع از تحقق آن در اصل ضعيف تر و يا داراى وضوح كمترى است، مانند اين كه مجتهدى علت حرمت ربا را در گندم «طعام بودن» آن بداند و سپس بگويد: سيب نيز يك نوع طعام به شمار مى آيد پس ربا در آن نيز حرام است. در اين قياس، طعام بودن گندم روشن است، اما طعام بودن سيب خيلى روشن نيست.

نكته:

در اين كه در قياس ادنى، ملاك ادون بودن چيست، اختلاف وجود دارد:

1. بعضى علت ادون بودن را در قوت و ضعف علت مى دانند، و چون تحقق علت در فرع از تحقق آن در اصل ضعيف تر است، به آن قياس ادون مى گويند;

2. برخى نيز دليل ادون بودن را در حكم مى دانند; به اين بيان كه ارتباط حكم با فرع كمتر از ارتباط آن با اصل است;[1]

[3]عده اى هم علت ادون بودن را در اين مى دانند كه حكم در فرع فقط بنا بر يك احتمال كه در علت داده شده، ثابت است، اما حكم در اصل بنا بر تمامى احتمالاتى كه در مذاهب مختلف داده شده، ثابت است; براى مثال، علت تحريم ربا را در مذاهب مختلف طعام بودن يا مكيل بودن يا قابل ذخيره بودن و غيره دانسته اند كه تمامى آنها در گندم وجود دارد، اما در سيب فقط طعام بودن آن مطرح است و بقيه احتمالات علت، وجود ندارد

[1]ابو زهره، محمد، اصول الفقه، ص 231

زحيلى، وهبه، اصول الفقه الاسلامى، ج 1، ص (702-703).

زحيلى، وهبه، الوجيز فى اصول الفقه، ص 84.

زهيرالمالكى، محمد ابوالنور، اصول الفقه، ج 4، ص 42.

قياس اشباه

ر.ك: قياس شبه

قياس اصولى

ر.ك: قياس (اصول)

قياس اطّراد

قياس داراى «علّتِ» مستنبَط از طريق دَوَران «طرد و عكس»

قياس اطّراد، قياسى است كه علت آن از طريق دَوَران (طرد و عكس) به دست آمده باشد، مانند: قياس نبيذ با خمر، زيرا وصف اسكار نسبت به حرمت خمر، دوران دارد; يعنى آب انگور تا زمانى كه مستى نياورد، حرمت ندارد و هرگاه مستى آورد حرام نيز هست.

نيز ر.ك: دَوَران.

آمدى، على بن محمد، الإحكام فى اصول الأحكام، ج 4،3، ص 271.

قياس اولوى

ر.ك: قياس اولويت

قياس اولويت

اقوى و اشدّ بودن «علّت» در «فرع» قياس فقهى

قياس اولويت، قياسى است كه در آن از راه اقوى و اشد بودن وجود علت (مناط حكم اصل) در فرع، حكم اصل به فرع سرايت