responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : فرهنگ نامه اصول فقه نویسنده : مرکز اطلاعات و منابع اسلامی    جلد : 1  صفحه : 594

همانند مخترعات شرعى يا عرفى، هم چون نماز و ملكيت; براى مثال، شارع براى يك دسته از اعمال، اوراد و اذكار خاص، عنوان «نماز» را اعتبار و وضع نموده است.

نكته:

مرحوم «علامه طباطبايى» در «نهاية الحكمة» براى امر اعتبارى چندين معنا ذكر كرده است.

سيستانى، على، الرافد فى علم الاصول، ص 21.

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 1، 2، ص 401.

عنوان انتزاعى

عنوان موجود به وجود منشأ انتزاع آن

عنوان انتزاعى، مقابل عنوان ذاتى بوده و عبارت است از عنوان و وصفى كه در خارج براى آن مصداق حقيقى و اصيل پيدا نمى شود، بلكه وجود آن در خارج وابسته به وجود منشأ انتزاعش مى باشد، مانند: فوقيت بالا بودن و تحتيت پايين بودن كه در خارج، در سايه منشأ انتزاعشان معنا مى يابند و وجود اصيل ندارند.

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 1، ص 401.

خويى، ابوالقاسم، محاضرات فى اصول الفقه، ج 4، ص 264.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 3، ص (43-42).

عنوان اولى

وصف ثابت براى شىء صرف نظر از عوارض خارجى

عنوان اولى، مقابل عنوان ثانوى بوده و عبارت است از وصفى كه براى ذات اشيا و موضوعات صرف نظر از عوارض خارجى ثابت است، مانند: عنوان بيع و ربا در «احل الله البيع و حرم الربا»[1] بديهى است، بيع و ربا از عناوينى محسوب مى گردند كه به خودى خود حكم حليت و حرمت را براى ذات معامله به ارمغان مى آورند، نه به ملاحظه عوارض خارجى.

توضيح:

هنگامى كه شارع مقدس مى خواهد حكمى را بر موضوعى (افعال و ذوات) بار نمايد، گاهى فقط ذات و طبيعت موضوع را، صرف نظر از عوارض خارج از ذات هم چون شك در حكم واقعى موضوع در نظر مى گيرد و حكم را بر آن بار مى كند; يعنى موضوع را به عنوان اولى لحاظ كرده و حكم را بر آن حمل مى كند; بنابراين، عنوان اولى عنوانى است كه به لحاظ ذات و طبيعت موضوع و صرف نظر از عوارض خارج از ذات و لحاظ شك در حكم واقعى، بر موضوع بار مى شود، چنان كه خداوند متعال مى فرمايد: «حرّمت عليكم الميتة»;2 يعنى حرمت خوردن گوشت را متوجه عنوان اولى (ميته) مى نمايد، هر چند به لحاظ اضطرار و ناچارى، ممكن است عنوان ثانوى پيدا كند و خوردن ميته جايز شود.


[1]بقرة (2)، آيه 275

[2]مائدة (5)، آيه 3

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 124.

شيرازى، محمد، الوصول الى كفاية الاصول، ج 1، ص 541.

رشاد، محمد، اصول فقه، ج 1، ص 449.

خويى، ابوالقاسم، محاضرات فى اصول الفقه، ج 2، ص 244.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 5، ص 83.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 3، ص (507-506).

مختارى مازندرانى، محمد حسين، فرهنگ اصطلاحات اصولى، ص 186.

عنوان تعليلى

عنوان منتزع از ذات به اعتبار قيام مبادى و اعراض به آن

عنوان تعليلى، مقابل عنوان تقييدى بوده و عبارت است از عنوانى كه از ذات معنون به اعتبار قيام مبادى و اعراض به آن انتزاع مى شود; به بيان ديگر، عنوانى است كه از اتحاد ذات معنون با اوصاف و مبادى عارضى، انتزاع مى گردد و علت عروض حكم بر معنون است; براى مثال، عنوان ابيض (سفيد)، بر جسم به واسطه اتحاد آن با بياض (اتصاف آن به بياض) عارض مى گردد; پس در حقيقت، بياض (سفيدى)، علت عروض صفت ابيض بر جسم است. از آن جايى كه اعراض متفاوتى مى تواند بر يك جسم عارض گردد، تعدد عنوان در اين جا موجب تعدد معنون نمى گردد.

طباطبايى قمى، تقى، آراؤنا فى اصول الفقه، ج 1، ص 251.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 3، ص 42.

عنوان تقييدى

عنوان عارض بر شئ به اعتبار وجود قيدى در ذات آن

عنوان تقييدى، عنوانى است كه به دليل وجود قيدى (جزء ماهيت) در ذات معنون، بر آن عارض مى گردد; يعنى در عروض آن عنوان بر معنون، به ذات و اجزاى ذات (قيود) معنون نظر مى شود، نه به صفتى كه در خارج از ذات آن بوده و بر آن عارض گرديده است; براى مثال، حمل عنوان «ابيض» بر ماهيت بياض، به اين دليل است كه سفيدى در ذات بياض وجود دارد، بنابراين سفيدى سفيد، قيد و جزئى از اجزاى ماهيت آن است.

از آن جا كه ماهيات در ذات و ذاتيات با هم تفاوت دارند، در عناوين تقييدى، تعدد عنوان، بيان گر تعدد معنون (وجود خارجى) مى باشد، مثل «غصب» و «صلاة» كه دو ماهيت جداگانه اند و تعدد دو عنوان بيان گر تعدد در وجود است; به خلاف عنوان «غاصب مصلى»، كه بر انسان عارض مى گردد و از آن جايى كه از قيود ذاتى ماهيت انسان نمى باشد، عناوين تعليلى

نام کتاب : فرهنگ نامه اصول فقه نویسنده : مرکز اطلاعات و منابع اسلامی    جلد : 1  صفحه : 594
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست