مشكينى، على، تحرير المعالم، ص 200.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 3، ص 187.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 5، ص 86.

حيدرى، على نقى، اصول الاستنباط، ص 255.

ايروانى، باقر، الحلقة الثالثة فى اسلوبها الثانى، ج 3، ص 455 و 456 و 427.

فيض، عليرضا، مبادى فقه و اصول، ص 174.

خمينى، مصطفى، تحريرات فى الاصول، ج 3، ص 418.

نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 2، ص 316.

شك در غايت

ترديد در استمرار چيزى، ناشى از ترديد در پايان زمان عمل به آن

شك در غايت، به معناى شك در دوام و استمرار چيزى است كه استعداد بقا و استمرار دارد به سبب شك در به پايان رسيدن زمان عمل به آن.

توضيح:

يكى از تقسيمات استصحاب، تقسيم آن به اعتبار دليل مستصحب يا دليل حكم در موردى كه مستصحب حكم باشد است، به اين لحاظ كه دليل حكم:

1. گاهى به صراحت بر استمرار حكم تا ابد دلالت مى نمايد;

2. گاهى به صراحت بر عدم استمرار حكم دلالت مى كند;

3. گاهى در استمرارِ فى الجمله حكم ظهور دارد، كه خود به دو گونه است:

أ) دليل حكم در استمرار ظهور دارد تا زمانى كه رافعى آن را رفع نمايد; براى مثال، دليل وضو دلالت مى كند كه طهارت باطنى تا زمانى كه رافعى پديد آيد و طهارت را بردارد، مى تواند بقا داشته باشد;

ب) دليل حكم تا غايتى معين، در استمرار حكم ظهور دارد، مثل: «اتموا الصيام الى الليل» كه بر استمرار روزه تا شب دلالت مى كند نه بيش از آن;

[4]گاهى اهمال و اجمال دارد و درباره استمرار و عدم استمرار حكم ساكت است

گروهى از اصولى ها استصحاب را مطلقا حجت دانسته اند، چه در «شك در رافع» و چه در «شك در غايت» و چه در فرض اهمال دليل، برخى ديگر، استصحاب را مطلقا حجت ندانسته اند و بعضى هم چون مرحوم «محقق اول» در «معارج الاصول» و «محقق خوانسارى» در «شرح دروس»، ميان شك در رافع و شك در غايت از يك سو و فرض اهمال دليل از سوى ديگر، تفصيل داده و استصحاب را در شك در رافع و غايت پذيرفته، ولى در فرض اهمال دليل، انكار نموده اند.

نكته:

شك در غايت، اقسامى دارد، هم چون: شك در اصل وجود غايت و شك در غايت بودن امر موجود.

شك در اصل وجود غايت، مثل آن كه شارع بگويد: «اتموا الصيام الى الليل» و دانسته شود كه «ليل» با از بين رفتن «حمرة مشرقية» پديد مى آيد; در اين فرض، اگر هوا ابرى باشد، در اصل حصول غايت اصل وجود ليل شبهه مى شود.

اما شك در غايت بودن موجود، مثل اين كه در مثال قبل، ترديد شود آيا شب كه غايت حكم است با از بين رفتن حمره مشرقيه محقق مى شود يا با پنهان شدن قرص خورشيد هنگام غروب; در اين فرض، اگر استتار قرص صورت گيرد، ترديد مى شود آيا اين امر موجود، غايت است يا نه.

به بيان ديگر، منشأ شك در غايت سه چيز است:

1. گاهى شبهه مفهومى، سبب شك در تحقق غايت مى شود، مانند آن كه دانسته شود غايت وجوب نماز عصر، وقت مغرب است، اما درباره مفهوم مغرب شك وجود داشته باشد كه آيا به استتار قرص شمس پنهان شدن گردى خورشيد گفته مى شود يا به ذهاب حمره مشرقيه محو شدن سرخى خورشيد از طرف مشرق به هنگام غروب;

2. گاهى شبهه حكمى، منشأ شك در غايت است، مانند آن كه شك شود غايت وجوب نماز عشا نصف شب است يا طلوع فجر;

[3]گاهى شبهه مصداقى، منشأ شك در غايت است، مانند آن كه معلوم است نيمه شب غايت وقت نماز عشا است، اما در اين كه نيمه شب شده يا نه، شك وجود دارد

هر يك از اين اقسام، احكام جداگانه اى دارد كه در كتاب هاى اصولى بيان شده است.

نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 2، ص (357-356).

محمدى، على، شرح رسائل، ج 5، ص 68.

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 4، ص 324.

كوثرانى، محمود، الاستصحاب فى الشريعة الاسلامية، ص 54 و 58.

انصارى، مرتضى بن محمد امين، فرائد الاصول، ج 2، ص 556.

شك در قاطعيت

ترديد در تنافى يك قيد با هيئت اتصالى مأمورٌ به

شك در قاطعيت، از مصاديق شك در اقل و اكثر ارتباطى، و در جايى است كه در قيدى شك باشد كه آيا با هيئت اتصالى (پيوستگى ميان اجزا) مأمورٌ به منافات دارد يا نه، مانند: شك مكلف در اين كه آيا نماز نافله، به سخن نگفتن در اثناى آن مشروط است يا خير.

نكته اول:

تفاوت قيد مانع مأمورٌ به و قيد قاطع مأمورٌ به در مستند «شك در مانعيت» آمده است.

نكته دوم:

حكم «شك در قاطعيت»، همان حكم «شك در مانعيت» است.