جعل تشريعى

اعتبار و وضع حكم از طرف شارع

جعل تشريعى آن است كه شارع حكمى را چه حكم تكليفى و چه وضعى براى موضوعى جعل و اعتبار مى نمايد، مانند: تشريع وجوب براى نماز و تشريع بطلان براى بيع ربوى.

فاضل تونى، عبد الله بن محمد، الوافية فى اصول الفقه، ص 106.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص 48.

نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 2، ص 4.

سبحانى تبريزى، جعفر، المحصول فى علم الاصول، ج 3، ص 21.

سبزوارى، عبدالاعلى، تهذيب الاصول، ج 2، ص (15-12).

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 3، ص 87.

جعل تكوينى

آفرينش يك شىء در عالم واقع

جعل تكوينى، مقابل جعل اعتبارى و به معناى ايجاد حقيقى شىء در خارج مى باشد، مانند: آفرينش موجودات.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص 48.

خويى، ابوالقاسم، محاضرات فى اصول الفقه، ج 1، ص 34.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 5، ص 317.

سبزوارى، عبدالاعلى، تهذيب الاصول، ج 2، ص 12.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 3، ص 87.

جعل تنزيلى

ر.ك: جعل تشريعى

جعل حقيقى

ايجاد يا اعتبار يك شىء به صورت حقيقى

جعل حقيقى كه مقابل جعل مجازى مى باشد، جعلى است كه اولا و بالذات به شى ء نسبت داده مى شود، مانند: جعل حجيت براى امارات.

در جعل حقيقى، ملاك جعل كه نياز و حاجت مى باشد وجود دارد; براى مثال، در جعل ابيض (سفيد) براى جسم، چون جسم، سفيدى نداشته و به آن نياز دارد، ملاك جعل موجود است.

سبحانى تبريزى، جعفر، المحصول فى علم الاصول، ج 3، ص 19.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 3، ص (89-88).

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص (48-47).

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص 297.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص 18.

جعل شرعى

ر.ك: جعل تشريعى

جعل عرضى

ر.ك: جعل مجازى

جعل مجازى

ايجاد يا اعتبار يك شىء از طريق جعل ملزوم آن

جعل مجازى كه مقابل جعل حقيقى مى باشد، جعلى است كه به تبع جعل ديگر پديد مى آيد و خود نياز به جعل مستقل ندارد. در حقيقت، در جعل مجازى، ملاك جعل كه حاجت و نياز مى باشد وجود ندارد، مانند: جعل زوجيت براى عدد چهار كه صرف تصور عدد چهار، زوجيت آن را مى رساند، و يا مانند: جعل ماهيت كه به تبع جعل وجود (بنابر اصالت وجود) موجود مى شود.

سبحانى تبريزى، جعفر، المحصول فى علم الاصول، ج 3، ص 19.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 4، ص 46.

جعل مركب

قرار دادن چيزى براى چيزى ديگر

جعل مركب، مقابل جعل بسيط و به معناى قرار دادن چيزى براى چيز ديگر جعل شيىء لشىء مى باشد، به گونه اى كه معناى «كان ناقصه» را افاده نمايد، مانند: جعل وجوب براى نماز از سوى شارع.

سبحانى تبريزى، جعفر، المحصول فى علم الاصول، ج 3، ص 19.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 4، ص 46.

سبزوارى، عبدالاعلى، تهذيب الاصول، ج 2، ص 17.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 3، ص 34.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص 28.

طباطبايى قمى، تقى، آراؤنا فى اصول الفقه، ج 2، ص 10.

جعل مؤلف

ر.ك: جعل مركب

جمع

ر.ك: لفظ جمع

جمع اعتباطى

ر.ك: جمع تبرعى

جمع بين اخبار

رفع تنافى ميان مدلول دو يا چند حديث متعارض

جمع بين اخبار، از اقسام جمع بين ادله و به معناى رفع تنافى ميان دو يا چند خبر به ظاهر متعارض در حكمى از احكام شرعى است، مانند آن چه كه از امام رضا(عليه السلام) درباره دو خبر متعارض آمده است:

«عن عبدالسلام الهروى قال: قلت للرضا(عليه السلام) : يابن رسول الله(صلى الله عليه وآله) قد روى عن آبائك فيمن جامع فى شهر رمضان او افطر فيه ثلاث كفارات و روى عنهم(عليه السلام) ايضا: كفارة واحدة فبأى الحديثين نأخذ؟ قال: بهما جميعا، فمتى جامع حراما او افطر على حرام فى شهر رمضان فعليه ثلاث كفارات.... الى ان قال: و ان كان نكح حلالا او افطر على حلال، فعليه كفارة واحدة». 1